Tình trạng trung lập của Ukraine, vấn đề Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhia và tranh chấp lãnh thổ được nhận định là những nội dung trọng tâm trong cuộc điện đàm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin vào ngày 18-3 (giờ Washington).

Trả lời báo giới về những nhượng bộ Mỹ chờ đợi từ Nga trong cuộc điện đàm, ông Trump cho biết họ sẽ thảo luận về "đất đai và nhà máy điện".

Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ Mike Waltz xác nhận kế hoạch nhằm giải quyết xung đột bao gồm thỏa thuận về đất hiếm, việc Ukraine không tham gia NATO và Kiev từ bỏ một số vùng lãnh thổ. Đổi lại, Ukraine sẽ nhận được một số đảm bảo an ninh.

Trong khi đó, trước cuộc điện đàm, ông Putin đã công khai nêu hai điều kiện: ngừng cung cấp vũ khí cho Ukraine sau khi lệnh ngừng bắn bắt đầu và ngưng động viên binh lính Ukraine.

Quy chế trung lập của Ukraine

Liên quan đến việc Ukraine gia nhập NATO, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Alexander Grushko phát biểu trên tờ Izvestia ngày 17-3 rằng để ký kết hiệp ước hòa bình, Ukraine phải có quy chế trung lập và NATO phải từ chối kết nạp nước này vào liên minh. Cần lưu ý: nếu trước đây cuộc thảo luận là về việc Ukraine phải chấp nhận nghĩa vụ không gia nhập NATO thì bây giờ Nga yêu cầu NATO phải từ chối kết nạp Ukraine.

Mặc dù ông Trump và Tổng thư ký NATO Mark Rutte đã tuyên bố Ukraine sẽ không gia nhập NATO, Matxcơva muốn văn bản hóa điều khoản này.

Luật của Ukraine "Về những nguyên tắc cơ bản của chính sách đối nội và đối ngoại" trước đây đã ghi nhận vị thế không liên kết của Ukraine, nhưng vào năm 2014 tổng thống Ukraine khi đó (ông Poroshenko) đã hủy bỏ điều khoản này. Ông cũng từng hứa rằng quyết định về việc Ukraine có gia nhập NATO hay không sẽ được đưa ra thông qua một cuộc trưng cầu ý dân, nhưng điều này đã không xảy ra.

Theo Thứ trưởng Grushko, Nga sẽ yêu cầu thỏa thuận về Ukraine phải bao gồm các đảm bảo an ninh "chắc chắn" cho Nga: tình trạng trung lập của Ukraine và việc NATO từ chối kết nạp nước này. Thứ trưởng Grushko lưu ý rằng đây chính xác là điều khoản đã được ghi trong dự thảo thỏa thuận của Nga vào năm 2021.

Tuy nhiên, Ngoại trưởng Ukraine Andriy Sybiha ngày 17-3 trên RBC Ukraine khẳng định "NATO không thể bị loại khỏi chương trình nghị sự" - điều này "được ghi trong Hiến pháp Ukraine" và là "sự đảm bảo hiệu quả nhất cho an ninh của Ukraine".

Đây là một trong ba tiêu chí được Kiev cho là "lằn ranh đỏ" của Ukraine trong đàm phán hòa bình với Nga. Hai tiêu chí kia là bảo đảm toàn vẹn lãnh thổ và khả năng phòng thủ (tức không được kiểm soát cơ số lực lượng vũ trang Ukraine).

Về vấn đề lãnh thổ, theo cổng thông tin tình báo Mỹ Semafor, chính quyền ông Trump đang cân nhắc việc công nhận Crimea là lãnh thổ của Nga như một phần của thỏa thuận hòa bình tiềm năng với Ukraine. Bài báo cho biết các quan chức chính quyền cũng thảo luận về khả năng Mỹ sẽ yêu cầu Liên hợp quốc làm điều tương tự.

"Yêu cầu như vậy sẽ đưa chính quyền ông Trump ngang hàng với lập trường của Tổng thống Putin - người từ lâu coi Crimea là lãnh thổ của đất nước mình", bài báo viết.

Số phận nhà máy điện hạt nhân

Về Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhia (ZNPP), diễn biến mới nhất ở đây tỏ ra không có lợi cho Kiev. ZNPP nằm ở tả ngạn sông Dnieper gần thành phố Energodar, là nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu xét về số lượng tổ máy và công suất: 1 gigawatt.

Vùng Zaporizhia nằm ở hạ lưu sông Dnieper, được Nga sáp nhập sau cuộc trưng cầu ý dân vào tháng 9-2022 và ZNPP trở thành tài sản của Nga từ tháng 10-2022. Kiev không công nhận kết quả và tiếp tục pháo kích vào lãnh thổ này.

Hiện nay, hơn 70% khu vực Zaporizhia nằm dưới sự kiểm soát của Nga. Phần còn lại, bao gồm cả thành phố Zaporizhia, do quân đội Ukraine kiểm soát.

Các cuộc pháo kích thường xuyên đặt ra nguy cơ các tai nạn hạt nhân khiến Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) phải cử quan sát viên tới giám sát ngăn ngừa. Ukraine đã đồng ý triển khai các quan sát viên với điều kiện nhân sự IAEA tới ZNPP phải đi qua lãnh thổ Ukraine (một cách mà Kiev cho rằng thừa nhận ZNPP thuộc Ukraine).

Từ tháng 12-2024, các quan sát viên IAEA tới ZNPP qua Ukraine đã bị tấn công hai lần. Mặc dù không ai bị thương trong cả hai vụ việc, cuộc tấn công thứ hai vào ngày 1-2 đã buộc đoàn xe phải quay lại, không hoàn thành nhiệm vụ.

Cuối cùng, vào tháng 3-2025, các giám sát viên quốc tế đã chọn đến ZNPP không phải qua Ukraine mà qua lãnh thổ Nga. Hãng tin Bloomberg bình luận chọn lựa này của IAEA là "đòn giáng vào mong muốn của Kiev nhằm tránh sự công nhận quốc tế đối với các tuyên bố sở hữu ZNPP của Điện Kremlin".

Ông Trump: Cuộc điện đàm với ông Putin ‘rất tốt đẹp và hiệu quả’

Ngày 18-3, ông Trump cho biết cuộc điện đàm với ông Putin về giải pháp hòa bình cho xung đột ở Ukraine đã diễn ra “rất tốt đẹp và hiệu quả”.