Phó thủ tướng Vương Đình Huệ (giữa) trao đổi với các đại biểu tại hội thảo - Ảnh: MẠNH DŨNG

Đây là một trong nhiều giải pháp được các chuyên gia đưa ra tại hội thảo "Cải cách chính sách tiền lương: kinh nghiệm quốc tế và Việt Nam" do Phó thủ tướng Vương Đình Huệ chủ trì, được tổ chức ngày 13-12. 

Theo ông Huệ, đề án cải cách chính sách tiền lương (Bộ Nội vụ được giao chủ trì xây dựng) sẽ được trình Hội nghị trung ương 7 khóa XII vào tháng 5-2018, trong đó sẽ có những cải cách mạnh mẽ nhằm góp phần nâng cao hiệu quả của bộ máy hành chính.

Phải loại bỏ những công chức "ngồi chơi xơi nước"

Phát biểu tại hội thảo, ông Chang Hee Lee, Giám đốc văn phòng Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam, cho rằng việc quy định hệ số lương (theo cấp nhân) trong khối nhà nước như hiện nay làm cho việc điều chỉnh, tính toán lương phức tạp, gia tăng gánh nặng cho ngân sách. 

Mặt khác, việc trả lương theo bằng cấp chuyên môn chứ không dựa vào hiệu quả công việc nên đã không khuyến khích nâng cao chất lượng lao động khu vực công, chưa kể có quá nhiều chế độ phụ cấp nằm ngoài lương.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cũng cho rằng ở Việt Nam, tiền lương danh nghĩa thấp nhưng lại quá nhiều phụ cấp nên nhiều công chức không sống bằng tiền lương mà sống bằng phụ cấp, phần phụ cấp lại là thu nhập chính. 

Do đó, rất cần phải tiền lương hóa các chế độ phụ cấp cho khu vực công nhằm làm rõ số tiền lương thực tế là bao nhiêu, nhất là trong bối cảnh nhiều công chức vẫn nói là "lương không đủ sống".

Nếu đến năm 2020 mà Việt Nam vẫn loay hoay với bộ máy như hiện nay sẽ không thể đưa đất nước tiến lên được. Và chính bộ máy là có tội với tương lai của đất nước
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan

Cũng theo bà Lan, lực cản khiến nỗ lực cải cách tiền lương trong hàng chục năm qua không thành công chính là sức ỳ trong bộ máy nhà nước. 

Những người làm việc kém, ngồi chơi xơi nước theo kiểu "sáng cắp ô đi, tối cắp ô về" chắc chắn không muốn cải cách. Nếu lực lượng này không được loại bỏ khỏi bộ máy sẽ không thể cải cách chính sách tiền lương được.

"Hơn nữa, với cách tuyển dụng theo kiểu nhất hậu duệ, nhì tiền tệ, ba quan hệ như hiện nay sẽ không có những người giỏi thực tâm vào bộ máy nhà nước để làm việc. Họ vào đây vì những động lực khác, họ đầu tư tiền mua một ghế trong nhà nước để rồi có cách nào đó thu hồi vốn đầu tư", bà Lan khẳng định.

Theo các chuyên gia, doanh nghiệp không thể phát triển và tinh thần khởi nghiệp không thể vượt lên được nếu như vướng ngược vướng xuôi do sự cản trở từ bộ máy nhà nước. 

"Vì các chính sách tích cực của Chính phủ cũng không thể phát huy hiệu quả nếu các cán bộ thực thi chính sách đó lại làm theo kiểu có lợi cho mình, mình thu được gì từ chính sách đó chứ không phải làm lợi gì cho xã hội", một chuyên gia cảnh báo.

Trả lương theo công việc để tăng hiệu quả bộ máy

Theo ông Chang Hee Lee, muốn cải cách chính sách tiền lương cần phải trả lương theo hiệu quả công việc để đảm bảo công bằng và khuyến khích người lao động làm việc hiệu quả.

Việc trả lương theo bằng cấp chuyên môn chứ không dựa vào hiệu quả công việc đã không khuyến khích nâng cao chất lượng lao động khu vực công
Ông Chang Hee Lee (giám đốc văn phòng Tổ chức Lao động quốc tế tại Việt Nam)

 Ngoài ra, nên trả lương theo mức tuyệt đối thay vì đưa ra hạn ngạch, đồng thời rà soát các loại phụ cấp theo hướng mức phụ cấp chỉ chiếm tối đa 50% quỹ lương.

Phó thủ tướng Vương Đình Huệ cho biết mục tiêu từ nay đến năm 2021 phải giảm hơn 10% số biên chế (hiện cả nước có khoảng 2,5 triệu công viên chức) và giải quyết toàn bộ 450.000 lao động hợp đồng trong các đơn vị công. 

Do đó, đề án cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức, viên chức, người lao động sẽ phải có những cải cách căn cơ và căn bản hơn.

"Bản thân chính sách tiền lương phải gắn với cải cách hành chính, sắp xếp đổi mới lại các cơ quan trong hệ thống chính trị, sự nghiệp công lập. Nếu cải cách tốt sẽ giúp nâng cao năng lực, hiệu quả của bộ máy hành chính" - ông Huệ khẳng định, đồng thời chỉ đạo tổ soạn thảo đề án nghiên cứu hai phương thức trả lương theo chức nghiệp và theo vị trí việc làm.

Theo Phó thủ tướng, việc trả lương theo chức nghiệp (sắp xếp vị trí vào các ngạch lương nhất định và mỗi ngạch có nhiều bậc) tạo ra ổn định trong hệ thống công chức để gắn bó lâu dài, làm việc suốt đời trong hệ thống hành chính. 

Cán bộ công chức thăng tiến dựa vào thâm niên và trình độ đào tạo. Tuy nhiên, phương thức này ít tạo động lực cạnh tranh, phấn đấu theo hiệu quả và làm tăng biên chế.

Trong khi đó, phương thức trả lương theo vị trí việc làm (theo thứ bậc, tính chất công việc gắn với trách nhiệm của từng cơ quan, đơn vị, tổ chức) sẽ kích thích cạnh tranh, nâng cao năng suất lao động nhưng có nhược điểm là thiếu ổn định. 

"Tuy nhiên, kinh nghiệm cho thấy nhiều nước áp dụng linh hoạt 2 hình thức này nên Bộ Nội vụ, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cần làm rõ cách thức áp dụng trong điều kiện của Việt Nam" - Phó thủ tướng chỉ đạo.

Cải cách chính sách tiền lương không đơn thuần chỉ là cải cách chính sách tiền lương tối thiểu, nâng cao lương cơ sở mà phải thiết kế lại hệ thống chính sách tiền lương trong khu vực công để có một nền công vụ hiện đại
Phó thủ tướng Vương Đình Huệ