Phóng to

TTO - Như bất kỳ phụ nữ Mỹ gốc châu Á nào ở vào lứa tuổi gần ba mươi, tôi có ý tưởng viết một thiên hùng ca về mối quan hệ giữa mẹ và con gái qua nhiều thế hệ, dựa trên dây mơ rễ má trong chính gia đình tôi. Điều này nung nấu trước cả khi Sophia ra đời, khi tôi sống ở New York, cố gắng hiểu xem mình đang làm cái quái gì trong công ty luật tại phố Wall này.

Ơn giời là tôi là người may mắn, bởi vì suốt cuộc đời mình tôi đã đưa ra những quyết định quan trọng dựa trên toàn những lý do vớ vẩn. Đầu tiên là việc tôi ứng tuyển vào chuyên ngành toán học của trường Harvard vì nghĩ rằng nó sẽ làm cha mẹ tôi vui lòng. Tôi đã từ bỏ việc này sau khi cha tôi, thấy tôi vật vã với một loạt vấn đề trong kỳ nghỉ đông đã nói rằng tôi đang quá sức mình, và cứu nguy cho tôi. Rồi tôi lại máy móc chuyển sang kinh tế vì nó có vẻ gì đó giông giống với khoa học. Tôi đã viết luận văn tốt nghiệp về các mô hình chuyển đổi của kiểu gia đình hai trụ cột, một chủ đề tẻ ngắt mà tôi chẳng bao giờ nhớ được là mình đã kết luận ra sao.

Tôi vào trường luật chủ yếu là vì không muốn theo học trường y. Tôi gặt hái thành quả giỏi giang ở trường luật bằng cách học tập điên cuồng. Thậm chí tôi còn biến nó thành cuộc cạnh tranh gay gắt trên Harvard Law Review (Tạp chí Luật học Harvard), nơi tôi đã gặp Jed và trở thành biên tập viên của tạp chí. Nhưng tôi luôn lo lắng về việc ngành luật không thực sự là xu hướng của tôi. Tôi không quan tâm đến quyền lợi của những kẻ phạm tội như cách những người khác vẫn làm, và thường lạnh toát cả người mỗi khi các thầy cô giáo gọi đến tên mình. Tôi cũng không chủ động đặt vấn đề hay ra câu hỏi; tôi chỉ muốn chép lại tất cả những gì giáo viên nói và học vẹt.

Sau khi tốt nghiệp tôi vào làm ở một công ty luật tại phố Wall, bởi đó là con đường êm chân nhất. Tôi chọn ngành tư vấn doanh nghiệp vì tôi không thích mấy chuyện tố tụng. Tôi thật sự hợp với công việc này; chẳng bao giờ ngán ngẩm vì những giờ làm việc dài dặc, tôi còn rất giỏi nắm bắt các mong muốn của khách hàng và chuyển tải nó vào các văn bản pháp lý. Nhưng trọn ba năm ở công ty luật này, tôi luôn cảm thấy như mình đang đóng kịch với một bộ dạng vô cùng ngớ ngẩn. Trong những buổi thảo luận thâu đêm suốt sáng với các ông chủ ngân hàng đầu tư, khi những người khác đang vắt óc suy nghĩ về từng chi tiết điều khoản cụ thể cho các vụ làm ăn hàng tỷ

đô-la, thì đầu óc tôi lại miên man nghĩ về bữa tối, và tôi chẳng thể buộc bản thân phải quan tâm cho dù cái quyết định ngớ ngẩn ấy có hậu quả thế nào đi nữa.

“Bất kỳ quyết định nào đề cập đến trong tài liệu kết hợp hoặc được coi là kết hợp này bằng việc dẫn chiếu trong tài liệu này sẽ được coi là được sửa đổi hoặc thay thế cho các mục đích của kiến nghị này trong một phạm vi mà quyết định này đề cập tới, hoặc trong bất kỳ tài liệu nào sau đó cũng được kết hợp bởi dẫn chiếu đến tài liệu này, sửa đổi hoặc thay thế như một quyết định, được mở đầu bằng "Nhằm đem lại những điều thuận lợi nhất/tốt nhất cho tri thức của Công ty.”

Trong khi đó Jed lại rất hợp nghề luật, trái ngược hoàn toàn với sự không phù hợp của tôi. Hiển nhiên là thế. Công ty luật của Jed chuyên lo các vụ chuyển nhượng công ty cuối những năm 1980. Anh hứng thú với việc chuẩn bị các hồ sơ công ty, giải quyết tranh chấp…, và anh cũng rất thành công. Sau đó, Jed chuyển tới làm việc tại văn phòng Bộ Tư pháp, theo đuổi vụ kiện những tên trùm Mafia, và cũng rất hứng thú với việc đó.

Để tiêu khiển, Jed viết một bài báo dài cả trăm trang về quyền được bảo vệ đời tư - điều này xuất phát hoàn toàn từ cá nhân Jed - bài báo được tờ Harvard Law Review mà chúng tôi cùng làm việc thời sinh viên đăng tải (tạp chí này vốn chưa bao giờ chấp nhận những bài viết của các tác giả không phải là giáo sư).

Điều tiếp theo đến với chúng tôi là Jed nhận được cuộc gọi từ trưởng khoa của trường luật Yale, và mặc dù tôi là người luôn muốn trở thành giảng viên (tôi đoán vậy là vì bố tôi cũng là giảng viên), Jed đã có được công việc giảng dạy ở trường luật Yale năm trước khi Sophia ra đời. Đó là công việc mơ ước của Jed. Anh chỉ là người mới tập tọng vào nghề ở khoa, một anh chàng sáng giá, giữa đầy các đồng nghiệp sáng láng chẳng kém.

Tôi vốn luôn cho mình là người giàu trí tưởng tượng với vô vàn những ý tưởng trong đầu, nhưng giữa các đồng nghiệp của Jed, đầu óc tôi lại bí đặc.

Chúng tôi tới New Haven lần đầu khi tôi vẫn đang nghỉ sinh con (Sophia), Jed nói với bạn bè ở trong khoa rằng tôi cũng đang cân nhắc về việc sẽ trở thành giảng viên. Nhưng khi họ hỏi về các vấn đề pháp lý tôi quan tâm thì tôi cảm thấy như ngã gục. Tôi căng thẳng đến mức chẳng thể suy nghĩ hay nói năng gì. Khi tôi cố gắng ép mình phải nói thì câu cú lộn xộn, từ ngữ thì khó hiểu, chẳng đâu vào đâu cả.

Đó chính là khi tôi quyết định sẽ viết một thiên hùng ca. Bất hạnh thay, tôi lại chẳng có năng khiếu viết lách gì, cái bộ điệu vờ húng hắng ho và cố nén cười của Jed đã khẳng định điều đó. Hơn nữa, những Maxine Hong Kingston (*), Amy Tan (**), và cả Jung Chang (***) nữa khiến tôi nhụt chí bằng những cuốn sách của họ, nào là Nữ chiến binh (The Woman Warrior), Câu lạc bộ hạnh vận (The Joy Luck Club), và Thiên nga hoang dã (Wild Swans)…

Ban đầu, tôi đã cay đắng và phẫn uất, nhưng rồi tôi vượt qua được và tiếp tục đưa ra ý tưởng mới. Kết hợp giữa bằng cấp về luật học với nền tảng của gia đình, tôi viết về pháp luật và vấn đề sắc tộc trong thế giới đang phát triển. Sắc tộc là điều tôi thích thú trao đổi dù ở bất kỳ khía cạnh nào. Ở thời điểm đó, pháp luật và phát triển là vấn đề rất ít người nghiên cứu, và sẽ trở thành lĩnh vực chuyên sâu của tôi sau này.

Số mệnh đã an bài. Sau khi sinh Sophia, tôi viết một bài báo về tư hữu hóa, quốc hữu hóa, và sắc tộc ở châu Mỹ Latinh và Đông Nam Á, được đăng trên Tạp chí Pháp luật Columbia (Columbia Law Review). Với hành trang là bài báo mới, tôi gửi hồ sơ ứng tuyển vào vị trí giảng dạy luật ở khắp nơi trên cả nước. Với sự liều lĩnh không thể tin được, tôi đồng ý khi hội đồng tuyển dụng của đại học Yale mời tôi đến phỏng vấn. Tôi gặp gỡ hội đồng suốt buổi trưa tại một căn phòng đáng sợ ở Yale mang tên Mory, và đã im như thóc vì thế hai giáo sư và trưởng khoa của trường luật sau đó đã nhanh chóng chuyển đề tài, và bỏ ra cả hai giờ đồng hồ còn lại của bữa trưa chỉ để nói về ảnh hưởng của phong cách Ý tới kiến trúc của New Haven thế nào.

Tôi đã không có cơ hội được gọi lại để diện kiến đầy đủ cả khoa luật của Yale, điều đó có nghĩa là tôi đã trượt kể từ bữa trưa đó. Nói cách khác, tôi đã bị các đồng nghiệp của Jed loại thẳng thừng. Điều này thật chẳng hay ho gì – và khiến cho nảy sinh những thủ đoạn nào đó để có thể hòa nhập với cộng đồng.

Nhưng rồi sau đó tôi đã có một cơ hội lớn lao. Khi Sophia lên hai, trường luật Duke đã đề nghị tôi giảng dạy. Sướng mê người, tôi chấp nhận lời đề nghị ngay tức thì, và chúng tôi chuyển tới vùng Durham, Bắc Carolina.

****************

(*) Maxine Hong Kingston: Nữ văn sĩ người Mỹ gốc Trung Quốc, giáo sư danh dự tại Đại học California, Berkeley. Bà nổi tiếng với các tác phẩm: Nữ chiến binh, Đàn ông Trung Quốc… Bà nhận được nhiều giải thưởng danh giá của Mỹ cho sự nghiệp sáng tác của mình.

(**) Amy Tan: Nhà văn Mỹ gốc Trung Quốc,nổi tiếng với tác phẩm The Joy Luck Club (Tạm dịch: Câu lạc bộ may mắn) đã được dịch ra 35 thứ tiếng.

(***) Jung Chang: Nữ văn sỹ Anh gốc Trung Quốc, nổi tiếng với cuốn tự truyệnThiên nga hoang dã, đã bán được hơn 10 triệu bản trên toàn thế giới, nhưng bị cấm ở Đại Lục. Cô là đồng tác giả cùng với chồng mình, nhà sử học người Anh Jon Halliday, viết cuốn: Mao Trạch Đông, những điều chưa biết.

**************************************************

Ký tới: Nhạc cụ của Lulu.Trong cuộc họp phụ huynh, giáo viên của Sophia nói với chúng tôi là mặc dù cô chưa bao giờ dạy một học sinh giỏi như thế, nhưng cô thấy lo lắng về quan hệ xã hội của Sophia, vì trong giờ ra chơi và ăn trưa con bé luôn có một mình, lang thang quanh sân trường với quyển sách trên tay...