Dustin Nguyễn và Đỗ Hải Yến trong phim Cánh đồng bất tận - Ảnh: BHD cung cấp

Tác giả Đập cánh giữa không trung nêu một trong những cách để chuyển thể tác phẩm văn học sang kịch bản điện ảnh là để nhà văn viết kịch bản điện ảnh. Bởi nhà văn khi viết văn đã trải qua quá trình nung nấu lựa chọn nhân vật, bối cảnh, tình huống... nên quay lại làm kịch bản sẽ có lợi hơn ai hết.

"Nhiều nhà văn thường nghi ngờ không biết "giao trứng" vào tay ác hay tay thiện nên đôi khi nhà văn thích làm biên kịch cho chính tác phẩm của họ. Có nhà văn lại đứng ngoài tuyệt đối không can thiệp vào việc chuyển thể kịch bản điện ảnh", đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp chia sẻ.

Chị kể, cách đây mấy ngày, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh từng bày tỏ rất muốn chị làm đạo diễn bộ phim chuyển thể từ truyện của ông. 

Nhưng khi nói sâu vào câu chuyện này thì có vấn đề căn bản là Nguyễn Nhật Ánh viết những truyện lãng mạn, còn Nguyễn Hoàng Điệp thì lại làm phim theo hướng rất gai góc. Việc chuyển thể một tác phẩm văn học rất lãng mạn thành tác phẩm có vẻ gai góc sẽ làm cho tác phẩm của nhà văn có một đời sống khác.

Tách khỏi con người độc giả của chính mình, khi tiếp nhận tác phẩm văn học muốn chuyển thể, chị luôn tự dựng lên sơ đồ thế giới của nhân vật bằng những câu chuyện, bối cảnh cụ thể.

Theo đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp, một trong những khó khăn khi chuyển thể kịch bản điện ảnh từ văn học là luôn xảy ra tranh cãi khi các nhà văn cho rằng người chuyển thể không hiểu ý tác giả. 

Còn các nhà làm phim thường phản bác lại rằng chỉ có một lời thoại trong văn học thì sao có thể đưa vào phim được.

Tranh cãi như vậy không chỉ xảy ra với những truyện ngắn mà còn với tiểu thuyết - thể loại có nhiều bối cảnh, lời thoại, hành động.

Nhà văn có lý của mình khi coi nhân vật là tượng đài và nhà làm phim cũng có lý riêng, khi chuyển thể từ văn bản giấy sang hình ảnh thì nhân vật phải khác.

Nhưng có nhiều phim dù mang đến sự thăng hoa, không gây hiểu nhầm, mâu thuẫn với tác phẩm văn học như Bố già, Harry Potter... vẫn vấp phải làn sóng tẩy chay. Bởi khán giả với vai trò là độc giả của văn học thấy không thoả mãn. Họ thấy những gì tưởng tượng từ tác phẩm văn học đã bị nhà làm phim làm sai lệch.

Còn ở Việt Nam, phim Cánh đồng bất tận được chuyển thể từ truyện cùng tên của Nguyễn Ngọc Tư cũng gây nhiều tranh cãi. Độc giả đã quen với giọng văn của chị Tư không chấp nhận diễn viên là anh Việt kiều Dustin Nguyễn nói giọng lơ lớ, không chấp nhận Đỗ Thị Hải Yến vào vai Sương hay những cảnh nhân vật gào lên.

Hoặc nhiều người đặt câu hỏi tại sao một tác phẩm nghệ thuật lại được chuyển thể thành phim thương mại.

Khi ra mắt Quyên nhận được nhiều khen chê trái chiều

Bộ phim Quyên được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Nguyễn Văn Thọ cũng gây không ít tranh cãi. Những độc giả yêu thích tiểu thuyết và có mối dây khăng khít liên hệ với nhân vật trong truyện không chấp nhận những vai diễn trong phim.

Đây là điều mà người chuyển thể văn học phải đối mặt sau khi đã vượt qua rất nhiều khó khăn.

Tiến sĩ Hoàng Tố Mai, Viện Văn học phân tích, để dung hoà giữa ngôn ngữ điện ảnh và ngôn ngữ văn chương là điều không dễ.

Ở nhiều nước, khi chuyển thể văn học sang kịch bản sân khấu hay điện ảnh, đạo diễn bao giờ cũng ngồi với nhà văn để thống nhất chuyển thể. Nhiều bộ phim được chuyển thể còn thăng hoa hơn tác phẩm văn học như Sự im lặng của bầy cừu, Bay trên tổ chim cúc cu…

Nhà phê bình văn học Trịnh Bá Đĩnh còn kể câu chuyện thực tế hơn. Ông đọc gần như thuộc Sông đông êm đềm. Nhưng khi xem phim thì ông thất vọng vì hoàn toàn không như ông nghĩ khi đọc truyện. Khi đến Nga, đi dọc sông Đông, ông thêm một lần thất vọng nữa bởi cảnh khác quá nhiều.

Trước đây, ông có ý định tổ chức cuộc gặp giữa nhà văn Nguyễn Huy Thiệp và đạo diễn Đặng Nhật Minh khi nhà văn có vẻ không đồng tình với bộ phim chuyển thể Thương nhớ đồng quê.

"Từ tác phẩm văn học đến tác phẩm điện ảnh là quãng đường rất dài. Đừng nghĩ rằng chuyển thể văn học sang điện ảnh chỉ là hình ảnh hoá văn bản", ông Đĩnh cảm thán.