Cột cờ Thủ Ngữ khánh thành sau khi trùng tu tại công viên Bến Bạch Đằng - Ảnh: L.ĐIỀN

Đây là chương trình thực hiện theo chỉ đạo của UBND TP.HCM, do Sở Xây dựng, Sở Quy hoạch kiến trúc phối hợp Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật triển khai. Công trình được làm nhanh chóng trong hơn 1 tháng (khởi công ngày 23-11 và hoàn thành ngày 30-12-2020), với nguồn vốn xã hội hóa.

Kể từ khi được xếp hạng là di tích cấp thành phố vào năm 2016, đây là lần đầu tiên cột cờ Thủ Ngữ được trùng tu. Công trình nằm trong tổng thể chương trình chỉnh trang công viên Bến Bạch Đằng với diện tích khuôn viên 3.530m².

Các hạng mục trùng tu cột cờ Thủ Ngữ gồm: thay toàn bộ cáp, sơn lại cột cờ, điều chỉnh bộ phận kéo cờ, tháo dỡ phần tường bao bên ngoài, thay mái ngói, lát đá nền kiến trúc, sơn lại phần kiến trúc xây dựng và lắp đặt hệ thống đèn chiếu sáng.

Trong quá trình trùng tu, phần di tích cột cờ được Trung tâm Bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa TP.HCM giám sát.

Cột cờ Thủ Ngữ ngay từ khi xây dựng vào năm 1865 đã có cấu trúc đặc biệt: ngoài cột cờ cao bên sông Sài Gòn, tổng thể công trình này còn có ba tầng giật cấp, phần dưới cùng là nền cao, phía trên xây một ngôi nhà bao quanh chân cột cờ, gian chính giữa cao hơn có phần mái hình bát giác.

Lãnh đạo UBND, HĐND TP.HCM tại lễ khánh thành cột cờ Thủ Ngữ - Ảnh: L. ĐIỀN

Lần trùng tu này mang lại cho cột cờ Thủ Ngữ một sắc diện mới, đặc biệt là công viên Bến Bạch Đằng, nơi tọa lạc cột cờ cũng được chỉnh trang: xây dựng lối đi lát đá, trồng mảng xanh cỏ, cây kiểng, lắp đặt hệ thống tưới tự động, đèn chiếu sáng, ghế đá...

Phát biểu tại lễ khánh thành, ông Vũ Văn Điệp - giám đốc Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật thành phố - cho rằng công trình cột cờ Thủ Ngữ và công viên Bến Bạch Đằng được chỉnh trang sẽ trở thành một địa điểm cảnh quan đẹp của thành phố, hấp dẫn người dân và khách du lịch đến đây.

Cột cờ Thủ Ngữ trên bưu ảnh xưa với tên bằng chữ Pháp "Mât des signaux"

Cột cờ Thủ Ngữ được xây dựng vào tháng 10-1865 tại khu vực ngã ba rạch Bến Nghé gặp sông Sài Gòn, đối diện với bến Nhà Rồng (địa chỉ hiện nay: số 2 đường Tôn Đức Thắng - phường Nguyễn Thái Bình, quận 1, TP.HCM).

Cột cờ là một bộ phận kỹ thuật có chức năng báo hiệu cho tàu ra vào cảng Nhà Rồng và cũng là tín hiệu để tàu bè đi trên sông Sài Gòn biết nơi đây nếu cần ghé vào để khỏi lạc xuống Cần Giờ hoặc ra Vũng Tàu.

Tên gọi "Thủ Ngữ" có thể hiểu theo nghĩa: thủ = giữ, ngữ = án ngữ, tức cột cờ này án ngữ ngay lối đường thủy ra vào với chức năng báo hiệu cho tàu bè. Cách hiểu này trùng với tên gọi ban đầu người Pháp gọi cột cờ này là "Mât des signaux" (cột tín hiệu).

Nhà nghiên cứu Vương Hồng Sển từng mô tả cột cờ Thủ Ngữ trong sách Sài Gòn năm xưa như sau: "Trên chót vót ngọn cờ thường thấy treo ám ngữ, ban ngày là cờ vải, cờ màu, hoặc một quả bóng sơn đen. Ban đêm thì treo một ánh đèn, khi trắng khi đỏ, tức là ám hiệu báo tin cho tàu bè biết hiệu lịnh tránh lỗ rạn hiểm nguy, ghe thuyền qua lại, trong lúc vô ra sông Sài Gòn".

Cột cờ Thủ Ngữ: Già hơn mọi người là cái chắc, chỉ mới 155 tuổi tây hà!

TTO - Nghe tin TP.HCM sẽ trùng tu di tích cột cờ Thủ Ngữ, nhớ lần bạn tôi từ xứ ngoài vào chơi, so sánh rằng ở Hà Nội có một cái cột cờ, Huế cũng có một cái cột cờ, sao TP.HCM không có.