Ông Trần Bá Ninh - giám đốc Công ty TNHH Bá Ninh (xã Ninh Phú, thị xã Ninh Hòa), hiện là chủ tịch Hiệp hội Cây dược liệu Khánh Hòa - kể gần 15 năm trước, xáo tam phân gây ra cơn sốt ồ ạt khai thác khi nhiều người biết dược tính của loài cây này, dẫn đến việc diện tích trong tự nhiên (phần nhiều trên khu vực núi Hòn Hèo, thị xã Ninh Hòa) bị suy thoái nghiêm trọng.

Trồng thành công xáo tam phân

Vì lẽ đó, ông Ninh đã nghĩ đến việc trồng xáo tam phân để bảo tồn giống và cung cấp cho thị trường. Nghĩ là làm, ông đã thử nghiệm cắt cành xáo tam phân với nhiều mức dài, ngắn khác nhau, gắn thẻ, lập sổ theo dõi từng cây con. Khoảng năm 2015, những cây trồng bắt đầu ra trái.

Sau đó, ông lại thử nghiệm trồng cây bằng hạt và nhận ra ưu điểm của cây trồng từ hạt, từ đó chuyển hẳn sang nhân giống từ hạt.

Khi cây con được đem ra rẫy trồng, ông Ninh nhận ra cây phát triển rất tốt khi leo vào thân cây mọc hoang, nên ông đã làm giàn cho xáo tam phân, làm theo cách này đều phát triển nhanh.

"Xáo tam phân là loại cây bụi leo, chỉ cần có giàn để tựa thì sau 6 - 8 năm cây đã thành bụi, trữ lượng khai thác cộng dồn khoảng hơn 300kg thân, gần 30kg rễ" - ông Ninh thông tin.

Hiện nay ông Ninh đang có 5 điểm trồng xáo tam phân ở xã Ninh Phú với khoảng 10ha, trong đó có 7ha trồng xáo tam phân nương vào cây khác, còn lại trồng xen canh.

Nhiều sản phẩm từ loài cây dược liệu quý

Hiện trên địa bàn thị xã Ninh Hòa, nhiều doanh nghiệp, cá nhân đang phát triển các sản phẩm từ xáo tam phân như các loại trà, cao, rượu, viên nang…

"Xáo tam phân khai thác được cả thân, lá, cành, trái, hạt, rễ… riêng rễ tươi bán lẻ khoảng 1,2 triệu đồng/kg" - ông Ninh cho biết.

Riêng doanh nghiệp của ông Ninh hằng năm cung cấp ra thị trường hơn 200.000 cây giống, thu mua khoảng 5 tấn cành, lá tươi và 6 tấn rễ để chế biến.

Ông Ninh cũng sử dụng nhiều loại máy móc để chế biến, liên kết với các đối tác, nhà khoa học để nhân giống theo hướng công nghệ cao, nâng cấp dây chuyền sản xuất, mở rộng vùng ươm cây giống, vùng trồng nguyên liệu.

Ngoài công ty của ông Ninh, ở thị xã Ninh Hòa còn có nhiều doanh nghiệp trồng và sản xuất các sản phẩm từ xáo tam phân, với nhiều mô hình như nuôi cỏ để dưỡng xáo tam phân, hay trồng xen canh xoài, đu đủ với xáo tam phân… Những mô hình này có chiều hướng phát triển tích cực, nhất là về cải tạo đất, không gây hại đến môi trường.

Theo ông Lê Minh Tâm - phó chủ tịch UBND thị xã Ninh Hòa, xáo tam phân hiện được trồng tập trung tại các xã: Ninh Phú, Ninh Tân, Ninh Tây với khoảng 60ha.

"Các cơ sở sản xuất xáo tam phân ở địa phương đã nghiên cứu, thử nghiệm nhiều mô hình để bảo tồn và phát triển cây xáo tam phân.

Một số cơ sở đã chia sẻ, hướng dẫn kỹ thuật trồng và chăm sóc loài cây này, cam kết thu mua với giá ổn định, từ đó tạo sinh kế, thu nhập cho người dân địa phương, bên cạnh đó là nghiên cứu, chế biến xáo tam phân thành các sản phẩm giá trị" - ông Tâm nói.

Dược liệu Xáo Tam Phân được cung cấp miễn phí

Nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người tiếp cận sử dụng đúng xáo tam phân có nguồn gốc Khánh Hòa, Dược liệu Nam Việt - đơn vị bảo tồn cây thuốc quý Xáo Tam Phân lớn nhất Việt Nam hiện nay cho biết.