A Tố dựng lán đơn sơ bên mép vực để mong kiếm tiền nhờ lan Trần Mộng - Ảnh: DIỆU QUÍ

Từ ngày biết mang cây địa lan nổi tiếng đi tránh rét để hoa nở đúng dịp Tết mà "hái tiền" khách chơi hoa, A Tố lại sống tạm bợ như những ngày nghèo khổ, mang gạo muối đi làm nương rừng.

Ông chủ đưa lan đi... ở trọ

Căn lán nhỏ dựng bằng mấy cây tre chơi vơi bên taluy lợp bằng bạt nhựa chỉ đủ chỗ rải manh chiếu và kê đá làm bếp. Những ngày giá rét, cái bếp cũng là chỗ sưởi ấm cho những "phu địa lan" vùng cao này.

Người trồng lan Trần Mộng nổi tiếng ở Sa Pa (Lào Cai) thu cả trăm, thậm chí hàng trăm triệu mỗi vụ lan Tết. Cứ khi gió lạnh về, những ông chủ vườn phải thuê đất, dựng lán ở ven đường, bìa rừng đưa cả vườn lan đi "ở trọ".

Gần một tháng trước, cơn mưa sương đầu mùa vượt qua Ô Quý Hồ lao thẳng xuống Tả Phìn cũng là lúc anh chàng người Mông bỏ cái cuốc vào hốc đá trên nương, tất tả chạy về đưa vườn địa lan đi tránh rét. 

Nhà A Tố ở bản Lủ Khấu, xã Tả Phìn (Sa Pa, Lào Cai), bản người Mông nằm sát chân núi đón những đợt sương giá đầu tiên. Tố thuê xe tải chở gần 50 chậu địa lan nổi tiếng đắt tiền xuống xã Tòng Sành (huyện Bát Xát, Lào Cai) tránh rét.

Anh thuê một mảnh đất một bên là quốc lộ 4D, một bên là taluy âm sâu như vực. Cái rét năm nay ngang ngược như con trâu say đòn. Đầu mùa đám đào rừng đã nở bung trên núi, người trồng lan nhìn trời thở phào, tưởng sẽ không phải đưa lan đi tránh rét sớm thì sương muối ập về.

Hơn 80 hộ dân ở Lủ Khấu, chủ yếu là người Mông và người Dao, lũ lượt thuê đất, dọn vườn, đưa lan đi tránh rét như người dưới xuôi gặt lúa chạy lũ. Lan Trần Mộng là một loài địa lan đắt đỏ nổi tiếng ở Sa Pa. 

Gần Tết, khách mua cứ đếm hoa tính tiền, có thời điểm người ta trả giá cho mỗi nhành hoa 1 triệu đồng, thậm chí hơn. Có chậu đẹp, người ta trả giá đến 3 triệu mỗi nhành hoa. Chậu lan vào chục nhành hoa là cả xấp tiền dày.

Nhà A Tố có hơn 300 chậu lan Trần Mộng, tính sơ sơ anh chàng người Mông này có khối tài sản của một tỉ phú. Vài mảnh nương mỗi năm thu không nổi 30 bao thóc, A Tố trông cả vào những chậu địa lan.

Ở "rốn rét" của Sa Pa - Tả Phìn, cứ gặp sương giá, mưa tuyết là hoa Trần Mộng cứng đanh lại như đá núi, không chịu nở. 

Nếu nuôi lan ở Tả Phìn thì sau Tết một tháng hoa mới nở, rồi cứ tươi mãi, thơm ngất ngây đến khi con nước về trên ruộng bậc thang mới chịu tàn, mùa bán buôn bội thu dịp Tết đã qua mất rồi.

Hơn chục năm trước, người Tả Phìn trồng lan Trần Mộng nhiều, nhưng chỉ vài người biết mang lan về vùng thấp để hoa nở đúng dịp Tết. Người Mông ở Tả Phìn cũng trồng địa lan nhưng chỉ trồng làm giống rồi bán lại cho người Dao, người Kinh mang đi bán Tết.

Bán giống giá rẻ, có khi cả trăm gốc lan không mua nổi một con nghé. Dần dần, người ở những bản xa của Tả Phìn cũng biết cách để địa lan nở vào dịp Tết. A Tố cho hay anh thuê miếng đất bên đường hơn 2 triệu đồng cho một đợt, khi nào bán hết lan thì trả đất. Nhà chủ cho kéo dây điện để thắp sáng, sạc điện thoại, nước tự dẫn trên khe núi về.

Lan Trần Mộng nổi tiếng ở Sa Pa nở 2, 3 tháng mới tàn - Ảnh: VŨ TUẤN

Nhọc nhằn với chậu lan nổi tiếng

Người cùng bản với A Tố là Giàng A Câu cũng phải "ở trọ" lề đường để chăm lan. A Câu có đến gần 600 chậu lan Trần Mộng, thuê bãi đất ở Tòng Sành cả chục triệu mỗi tháng. Anh em nhà A Câu chung bãi đất, dựng lều, căng lưới chống sương muối rồi chuyển những chậu lan đẹp nhất về đây chờ khách.

Ba nhà, ba anh chị em thay nhau vừa trông coi vừa chăm sóc vừa tiếp tế đồ ăn cho những người "ở trọ" ven đường. A Câu chia sẻ: "Năm ngoái mình cũng thuê chỗ này. Bán lan được 100 triệu đồng, đến mãi ngày 29 Tết mới về".

Từ ngày biết ghép gốc địa lan thành chậu lớn, A Câu không còn lên rừng làm nương như trước kia. Tháng ba dọn vườn, tháng năm ghép gốc. Sau mùa đổ nước ruộng bậc thang, đến tháng chín lại tách nhánh cho địa lan. Tháng mười một lại khăn gói cùng vườn lan đi "ở trọ" đến Tết mới về.

Trước đây, người ta trồng lan Trần Mộng bằng đất mùn trong khe đá. Ngày nay, các chậu địa lan sống hoàn toàn bằng phân trâu ủ hoai. Anh chủ vườn Vàng A Tố nửa đùa nửa thật gọi những chủ vườn lan là "triệu phú bốc phân".

Đã vậy, chăm lan còn phải biết xem thời tiết. Người Mông chăm cây ngô trên nương cũng có cái đài rađiô bên cạnh để nghe thời tiết. Người trẻ như A Câu, A Tố biết xem cả các phần mềm thời tiết trên điện thoại thông minh. 

Nắng gắt một tí thì cây còi cọc, cháy lá, còn mưa dầm vài hôm lại nấm mốc hại thân. Lo nhất là những cơn mưa bất chợt. Mưa ở Sa Pa mang cái lạnh thấu xương. Đang nắng hễ gặp mưa là người ốm, cây lan cũng ốm. Rồi đến khi lan ra hoa, nếu không đủ phân cho cây "ăn" thì hoa ít, cho nhiều thì thối rễ. Gặp lạnh nụ hoa đanh lại, cứng như mẩu gỗ lũa trong rừng già không chịu nở hoa.

Lan Trần Mộng khó tính nhưng khi nở lại tươi lâu đến vài tháng. Cái hương thơm thoang thoảng, ngây ngất của lan cũng khiến người ta mê mẩn. Vườn của A Câu có những chậu vài chục nhành hoa, mỗi nhành dài bằng cả sải tay người lớn. 

Anh từng bán một chậu mua được cả con trâu tốt. Vườn lan đang "ở trọ" với A Câu đã có nhiều người đến xem, đa số là khách buôn. Họ muốn trả giá rẻ khi lan chưa nở hoa và đợi đến gần Tết hoa nở đẹp họ bán lại với giá đắt.

Những ông chủ đưa lan đi... "ở trọ" như A Tố, A Câu không đêm nào được ngủ no cái mắt. Thỉnh thoảng họ lại phập phồng bật dậy, soi đèn pin, lật từng kẽ lá, xem kỹ từng chồi hoa để bắt con bọ nửa đêm ăn trộm mầm hoa. Nếu không bắt, chỉ cần vài vết cắn, công sức mấy năm trời chăm chút chậu địa lan bạc triệu như ném muối xuống dòng suối lũ.

Giấc mộng làm giàu với lan Trần Mộng cũng trĩu đầy nỗi lo.

Trồng địa lan rừng bán tết, bản Mông thu về tiền tỉ

TTO - Dẫn du khách vào thăm bản Sin Suối Hồ, trưởng bản Vàng A Chỉnh khoe bán một chậu địa lan cũng 4 - 5 triệu đồng, tính ra bằng nửa tấn thóc. Riêng năm 2019, cả bản thu được trên 2 tỉ đồng nhờ bán địa lan rừng.