Người biểu tình phản đối hành động của IS ở London (Anh) với tấm biển ghi: “IS là mối đe dọa đối với nhân loại” - Ảnh: AFP

Từ vụ khủng bố ngày 11-9-2001 nhắm vào nước Mỹ, danh xưng al-Qaeda được cả thế giới biết đến với nỗi ám ảnh về một tổ chức khủng bố có thể thực hiện những tội ác khủng khiếp vượt ra ngoài sự tưởng tượng của thế giới văn minh.

Rồi “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng xuất hiện tại Iraq từ cuối tháng 6 vừa qua lại trưng ra trước toàn thế giới nhiều hình ảnh khủng khiếp về những cuộc giết chóc mà chúng thực hiện ghê rợn, đến mức chính giới Mỹ phải công nhận là “vượt quá sức tưởng tượng” của con người!

Al-Qaeda và IS đều là những điển hình cực đoan nhất của hệ tư tưởng Hồi giáo nguyên gốc.

Không thể không nhắc đến Bin Laden

Hệ tư tưởng Hồi giáo nguyên gốc, hay có thể gọi là “chủ thuyết” Hồi giáo nguyên gốc, ra đời vào thế kỷ 18 tại bán đảo Ả Rập với chủ xướng là Mohammed Ben Abdu al-Wahab, do đó còn được gọi là chủ thuyết al-Wahabiyah.

Chủ thuyết này dấy lên một phong trào đầu tiên trong lịch sử Hồi giáo nhằm “chỉnh sửa lại” hiện trạng của đạo Hồi thời ấy, bởi Hồi giáo đã bị các cuộc đô hộ của đạo quân Thành Cát Tư Hãn (Nguyên Mông) và đế chế Ottoman (Thổ Nhĩ Kỳ) làm cho biến dạng, xa rời bản chất nguyên gốc của tôn giáo này.

Mục tiêu của al-Wahabiyah là đưa Hồi giáo trở về với những nguyên tắc “bất di bất dịch” được ghi nhận từ thế kỷ thứ 7 trong kinh sách Quran và truyền thống al-Hadeeth (ghi nhận “chân thực” những lời nói và việc làm của tiên tri - sứ thần Mohammed).

Những người theo Hồi giáo nguyên gốc cho rằng Quran đã xác định Hồi giáo là “tôn giáo duy nhất của toàn bộ thế giới trần tục”. Bởi thế, mọi tín ngưỡng khác với Hồi giáo đều là “tà đạo” hoặc “vô đạo”!

Từ đó, Hồi giáo nguyên gốc tự xác định cho mình “sứ mệnh” phải đưa toàn thế giới trở lại với những giá trị nguyên bản của Hồi giáo - tôn giáo mà họ coi là “duy nhất” của đức thánh Allah!

Từ đầu thế kỷ 20, khi bắt đầu xuất hiện đường biên giới quốc gia ở Trung Đông và Bắc Phi, hệ tư tưởng Hồi giáo chính trị cũng bắt đầu hình thành và phát triển. Những người theo “Hồi giáo chính trị” đã kết hợp Hồi giáo với sự nghiệp xây dựng quốc gia và các yếu tố chính trị.

Hồi giáo bỗng nhiên trở thành một yếu tố cấu thành bản sắc quốc gia theo quan niệm hiện đại. Nghĩa là Hồi giáo không còn đơn thuần chỉ là một tôn giáo mà đã tham gia vào cuộc chiến chính trị do các đế quốc phương Tây áp đặt.

Chính vì không chấp nhận thực tế đó, từ năm 1996 Osama Bin Laden đã rời bỏ quê hương Saudi Arabia để dấn thân vào cuộc thánh chiến không biên giới. Những người cực đoan nhất, mà đại diện “hiện hữu” là Osama Bin Laden, chủ trương phải dùng “thánh chiến” (jihad) để đạt được mục tiêu khôi phục Hồi giáo nguyên gốc trên phạm vi toàn cầu.

Phân hóa theo thời gian

Một số trí thức Hồi giáo yêu nước thành lập ra các đảng chính trị. Một số khác vẫn không chấp nhận hình thức “đảng chính trị”. Họ muốn giữ bản chất “nguyên gốc” mang màu sắc chính trị bằng cách hình thành các “phong trào Hồi giáo”, mà điển hình là “Phong trào Anh em Hồi giáo” ra đời tại Ai Cập năm 1928.

Các đảng chính trị mang bản sắc Hồi giáo và các phong trào Hồi giáo này đóng vai trò không thể thiếu của phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc tại thế giới Ả Rập trong suốt thế kỷ 20.

Năm 1979, lần đầu tiên xuất hiện một hình thái nhà nước Hồi giáo trong đó Hồi giáo nguyên gốc làm nền tảng cho một thể chế cộng hòa, đó là Cộng hòa Hồi giáo Iran do đại giáo chủ Khomeini sáng lập.

Bước sang thế kỷ 21, Hồi giáo chính trị có bước chuyển biến đột phá, đó là một số tổ chức Hồi giáo nguyên gốc chấp nhận tham gia các cuộc tổng tuyển cử theo truyền thống dân chủ phương Tây, với mục tiêu giành chính quyền tại các quốc gia mà Hồi giáo nguyên gốc vốn không chấp nhận hình thái chính quyền ấy.

Điển hình của hiện tượng này là phong trào Anh em Hồi giáo ở Ai Cập, phong trào Hamas ở Palestine, tổ chức Hezbullah ở Libăng và các tổ chức Hồi giáo khác nhau ở Iraq.

Nhưng Hồi giáo nguyên gốc “chính hiệu” vẫn tồn tại và càng ra sức cưỡng lại mọi biểu hiện “biến thể” nêu trên, với những mức độ cứng rắn và cực đoan cũng khác nhau. Osama Bin Laden chính là thủ lĩnh của trào lưu cưỡng lại này.

Một số tổ chức Hồi giáo nguyên gốc đang hoạt động mang màu sắc khủng bố hiện nay: al-Qaeda và các chi nhánh ở Yemen, Syria, Tây Ả Rập; Shabab ở Somalia; Hezbullah ở Libăng; Hamas và Jihad ở Palestine; Ansar Sharia ở Tunisia, Libya, Algeria; Beit al-Maqdas ở Sinai Ai Cập; Taliban ở Afghanistan và Pakistan; Jamaa Islamiyah ở Pakistan; Jamaa Islamiya ở Đông Nam Á...

Kỳ 2: Nhà nước Hồi giáo - đỉnh điểm của cực đoan