Đầu tư quá thấp

Ông Christophe Lemiere, quản lý Chương trình phát triển con người (Ngân hàng Thế giới) tại Việt Nam, đánh giá quản trị giáo dục ĐH ở Việt Nam rời rạc trên nhiều bình diện, có nhiều khoảng cách giữa chính sách và thực thi, các cơ chế giải trình chưa hoàn thiện, các kết nối giữa cơ sở đào tạo và thị trường hạn chế, quản lý nhân sự học thuật bất cập.

Giáo dục ĐH ở Việt Nam có tỉ lệ huy động nguồn lực công thấp và quá phụ thuộc vào học phí dẫn đến không bền vững. Hiện nay nguồn thu của các cơ sở giáo dục ĐH có 80% đến từ học phí, còn thu từ nghiên cứu và các nguồn thu nhập khác rất thấp, trong bối cảnh nguồn thu từ ngân sách nhà nước giảm mạnh. Ngoài ra, việc phân bổ nguồn lực công của Việt Nam cho giáo dục chỉ tầm hơn 5% GDP, rất thấp so với các nước châu Á (trong đó chỉ dành 0,33% cho giáo dục ĐH).

Phó thủ tướng Vũ Đức Đam:

Tự chủ đại học phải đi từ chuyên môn

Phó thủ tướng Vũ Đức Đam

Tự chủ ĐH không chỉ là tự chủ tài chính mà là tự chủ chuyên môn. Quá trình thay đổi nhận thức cũng mất 10 năm. Giờ luật pháp, nhận thức, chất lượng giáo dục ĐH có bước tiến lớn, tuy vậy chưa thể hài lòng được. Tự chủ ĐH phải đi từ chuyên môn, phải có mô hình tiên tiến để quản trị.

Tự chủ phải gắn với giải trình (không chỉ với cơ quan nhà nước mà với toàn xã hội). Tự chủ không có nghĩa Nhà nước không đầu tư nữa. Tự chủ không có nghĩa buông lỏng quản lý, Nhà nước vẫn phải quản lý bằng pháp luật. Tự chủ không được làm giảm cơ hội tiếp cận của người nghèo với chính sách.

Bây giờ phải thay đổi xu hướng từ cơ quan chủ quản là chính sang hội đồng trường (cơ quan đại diện cho chủ sở hữu) là chính. Phải có hội đồng trường đúng quy định của pháp luật. Hiệu trưởng không kiêm bí thư đảng ủy, mà chủ tịch hội đồng mới kiêm bí thư đảng ủy.

Học phí: không nên quy định mức trần

Giờ học thực hành của sinh viên cơ khí Trường ĐH Bách khoa Hà Nội - Ảnh: B.K.

Trao đổi bên lề hội thảo, GS Trần Hồng Quân, chủ tịch Hiệp hội các trường ĐH Việt Nam, cho rằng để thực hiện tự chủ ĐH thì cần tạo cơ chế cho các trường hình thành hai thứ là động lực và nguồn lực. "Nếu các trường vẫn chỉ bó hẹp vào nguồn lực ít ỏi được cấp phát thì sẽ khó có thể phát triển" - GS Quân chia sẻ.

Vấn đề "nguồn lực" được dành một phiên trong 2 phiên chính của hội thảo để thảo luận. Trong đó tập trung vào câu chuyện học phí và đầu tư của Nhà nước cho các trường tự chủ thế nào. "Về học phí cần công khai, giải trình với xã hội và không nên quy định mức trần. Chính sách học bổng cũng thể hiện tính tự chủ, có trách nhiệm với xã hội" - PGS.TS Hoàng Văn Cường bày tỏ quan điểm.

Hai đại diện của Trường ĐH Luật Hà Nội là bà Phan Thị Lan Hương và bà Nguyễn Thị Thanh Tú cũng cho rằng quy định mức trần học phí sẽ "trói" các cơ sở giáo dục ĐH chưa tự chủ hoàn toàn về tài chính và đây cũng chính là rào cản để các cơ sở giáo dục ĐH thực hiện quyền tự chủ về nhiệm vụ, xây dựng chương trình đào tạo, tổ chức bộ máy và nhân sự.

Ngoài ra, việc chưa tự chủ về chỉ tiêu tuyển sinh, ngành nghề đào tạo do phụ thuộc vào điều kiện về tự chủ tài chính cũng đã làm hạn chế nguồn thu của cơ sở giáo dục ĐH. Kết quả là các cơ sở giáo dục ĐH vẫn đang loay hoay với giải pháp tăng nguồn thu để đảm bảo mục tiêu tự chủ về chi thường xuyên và chi đầu tư.

Ông Lê Trường Tùng, chủ tịch HĐQT Trường ĐH FPT, cho rằng thực hiện tự chủ ĐH nếu không khéo sẽ khiến người học nghĩ mình phải đóng nhiều học phí mà không nhìn thấy lợi ích. Bởi thế, việc tăng nguồn thu, tăng học phí cũng cần giải trình rõ.

Giải trình không chỉ với cơ quan quản lý mà cả với người học. Đằng sau người học là phụ huynh, là xã hội. Khi việc thực hiện trách nhiệm giải trình và cho xã hội thấy lợi ích rõ ràng của người học thì việc thu hút nguồn thu không khó, việc tăng học phí cũng không dẫn tới nguy cơ giảm thu hút người học.