Nghề giáo được tôn vinh lên hàng cao quý, nhất là trong những ngày này. Nhưng với tôi, một người đã gần 1/4 thế kỷ gắn bó với giảng đường đại học, cú hà hơi tiếp sức về tinh thần ấy chưa khỏa lấp được những băn khoăn và cả cay đắng.

Hôm qua, sau khi ngồi hội đồng chấm luận văn của một học viên thạc sĩ vào loại đỗ vớt, chị bạn là người hướng dẫn thì thầm với tôi: "Em biết không, chị quá khổ về cô bé này. Ngay từ hôm đầu tiên khi mới giao đề tài, cô ta mang đến cho chị một phong bì dày và bảo: Cô làm giúp em luôn nhé, hết bao nhiêu cô cứ nói em. Chị đứng hình luôn và khi sực tỉnh thì chị đuổi cô ta ra khỏi nhà".

Cái bẫy phong bì

Tôi chợt nhớ đến một học viên cao học tôi đang hướng dẫn, cũng là một người có thâm niên nghề và sắp được thăng chức quan trọng đã không hề liên lạc với tôi trong suốt nửa năm làm luận văn. Chỉ đến khi sát ngày bảo vệ, cần chữ ký của tôi, anh ta mới gọi điện xin gặp và mang tới một bản thảo đầy số liệu ngụy tạo.

Tôi đã kiên nhẫn nhắc nhở, cảnh báo và chữa bài cho anh ta nhiều ngày ròng để học viên kịp ra hội đồng bảo vệ. Tưởng anh ta lắng nghe và điều chỉnh, ai ngờ đến phút cuối những con số thống kê giả dối vẫn trâng tráo hiện ra trên giấy chờ tôi hạ bút duyệt. 

Anh ta tìm mọi cách để mua chuộc và hối lộ tôi với một khuôn mặt quỵ lụy không giấu giếm mà tôi biết chắc chắn là sau khi đạt mục đích, nó sẽ lộ nguyên bản chất gian dối hại đời một cách nhâng nháo ra sao.

Nhưng cái lương tri của người dạy không đùa được với áo cơm, và tôi cũng đã sa vào cái bẫy ấy. Chuyện người học mang phong bì tiền đến "cảm ơn" người dạy hoặc người chấm điểm chẳng còn mới lạ trong thế giới học đường nữa.

Hồi mới vào nghề giáo, tôi rất dị ứng việc này và luôn tìm cách tránh nó. Nhưng khi lập gia đình và nuôi con nhỏ, mỗi lần con ốm là nửa tháng lương không đủ tiền thuốc cho con, tôi đã quy hàng. 

Ôm con vào lòng và như bất cứ người mẹ nào, tôi nghĩ: mẹ có thể làm mọi thứ vì con! Khi con lớn hơn, nhu cầu chi tiêu cho học hành của con cũng theo đó mà tăng. Và tôi hầu như không còn e dè khi nghĩ đến việc nhận phong bì nữa, khác hẳn tôi của mười năm trước, đến mức người thân của tôi bảo: "Quá trình hòa nhập cộng đồng của em đã hoàn thành xuất sắc rồi đấy"!

Mùi tiền từ những nghiên cứu khoa học

Tất nhiên là giảng viên đại học không chỉ sống bằng phong bì của sinh viên, học viên. Họ còn có các khoản thu nhập khác từ đề tài nghiên cứu, dự án hoặc giảng thuê cho các trường khác. 

Không mấy giảng viên sống quanh tôi quá vất vả về tài chính nữa. Nhưng những gánh nặng tâm lý nghề nghiệp thì không phải ai cũng dễ buông bỏ như chuyện phong bì đã thành đồng phục ở trên.

Để được duyệt một đề tài nghiên cứu, con người mô phạm phải vượt qua bao bức tường ghê rợn đầy mùi tiền của tệ tham nhũng và hối lộ. Nhiều khi họ phải đối mặt trước lựa chọn quỳ gối hay không trước những bậc trí thức có khi từng là thầy cô của họ, được gắn mác để có thẩm quyền phán xét và lạnh lùng ra giá đòi phần trăm.

"Trong bất cứ hội thảo, tọa đàm nào, bậc "trí giả" ấy cũng luôn tỏ ra uyên bác, cao đạo, trí tuệ ngút trời, nhưng đã không ngừng nhắc nhở tôi những khoản phải giao nộp sau khi họ đã bỏ phiếu ủng hộ cho đề tài của tôi" - một bạn đồng nghiệp thân thiết của tôi nói đầy cay đắng về một người thầy của cả hai chúng tôi.

Có bạn còn bảo rằng họ không bao giờ đăng ký đề tài nghiên cứu lấy kinh phí từ ngân sách, vì không chịu nổi sự quỵ lụy bắt buộc kia. Họ chọn con đường đi dạy thuê để kiếm thêm thu nhập. 

Giàu có phong lưu không thấy đâu, chỉ nghe giọng nói khản đặc là biết họ đã lao lực như thế nào. Tôi và nhiều đồng nghiệp của mình đều mắc bệnh viêm họng mãn tính, và sau một ngày đứng giảng tám giờ liền trên giày cao gót thì thấy chỉ việc hít thở không khí đã là một điều nhọc nhằn.