Đường đi của tàu Hải Dương địa chất 8 ở Biển Đông cập nhật lúc 18h ngày 15-4 - Ảnh: Tuổi Trẻ/Marine Traffic

Hành động kép với sự xuất hiện của đôi tàu này không chỉ là hành động diễu võ giương oai của Trung Quốc. Có lẽ Bắc Kinh muốn thế giới sẽ phải dần chấp nhận hình ảnh việc các tàu khảo sát địa chất Trung Quốc hoạt động trong khu đặc quyền của quốc gia khác hay tàu sân bay Trung Quốc sẽ tập trận thường niên ở Biển Đông. 

Đó là mục tiêu cuối cùng của nước này từ từ biến Biển Đông trở thành ao nhà.

Núp bóng dân sự

Học giả Singapore Koh Swee Lean Collin cho rằng đây là cách tiếp cận Trung Quốc đạt được mục tiêu của mình ở Biển Đông mà không cần nổ 1 viên đạn. Để làm được điều này, Trung Quốc thường sử dụng chiêu bài "phục vụ dân sinh", "nghiên cứu khoa học" hay "phúc lợi chung" để che giấu mục tiêu "khống chế" Biển Đông.

Trên thực tế, Trung Quốc đang muốn biến hành động tự tiện nghiên cứu tài nguyên dầu khí và địa chất ở khu vực Biển Đông thành một chuyện thường lệ mà các quốc gia khác trong khu vực không thể làm gì, ngoài các phản đối ngoại giao.

Sau khi tuyên bố kết thúc nhiệm vụ của tàu HD8 vào tháng 10-2019, Trung Quốc tự tin tiếp tục đưa con tàu này quay trở lại Biển Đông năm nay. Dù cho mục tiêu của con tàu này là khảo sát hay thăm dò địa chất ở khu vực đặc quyền kinh tế của Việt Nam hay của quốc gia khác trong khu vực Biển Đông, thì cũng là hành động vi phạm luật pháp quốc tế.

Trung Quốc tin rằng thế giới rồi sẽ quen với việc Trung Quốc đơn phương thực hiện các hành động xác định chủ quyền ở khu vực Biển Đông như chính sách đơn phương cấm đánh bắt cá hằng năm mà Trung Quốc bắt đầu triển khai vào năm 1999, rồi chấp nhận việc cải tạo đảo nhân tạo của Trung Quốc từ năm 2012 - 2015.

Biến không tranh chấp thành tranh chấp

Bằng chiến thuật cắt lớp salami theo từng bước nhỏ tịnh tiến, Trung Quốc biến khu vực đặc quyền kinh tế (EEZ) của các quốc gia ven biển ở Biển Đông thành khu vực tranh chấp và sau đó đề nghị hợp tác như một cử chỉ mang tính xây dựng giải quyết xung đột.

Bắt đầu từ khai thác ngư nghiệp, Trung Quốc chuyển sang khai thác dầu khí. Bằng cách sử dụng các tàu bán quân sự cỡ lớn để đe dọa ngư dân các quốc gia ven biển khác từ bỏ ngư trường truyền thống, Trung Quốc ngang nhiên hỗ trợ ngư dân của mình đánh bắt cá trong đặc quyền kinh tế của các quốc gia khác rồi sau đó chủ động đề xuất hợp tác khai thác chung.

Trong mặt trận truyền thông, tờ Thời báo Hoàn Cầu, một tờ báo mang khuynh hướng diều hâu thuộc Đảng Cộng sản Trung Quốc, cũng thường xuyên đăng các bài báo kêu gọi các quốc gia tranh chấp ở Biển Đông hãy vượt qua các tranh chấp để cùng khai thác nghề cá.

Khi Tổng thống Philippines Duterte thăm Trung Quốc vào tháng 8-2019, ông Tập Cận Bình cũng kêu gọi Manila bỏ qua tranh chấp và tránh bị ảnh hưởng bởi thế lực bên ngoài (ám chỉ Mỹ) để cùng hợp tác khai thác dầu khí.

Tất nhiên ông Tập nhắc lại chuyện Trung Quốc không công nhận phán quyết bất lợi đối với Trung Quốc của Tòa trọng tài thường trực theo phụ lục VII của UNCLOS 1982 vào năm 2016 như là điều kiện cho việc hợp tác khai thác dầu khí với Trung Quốc.

Vai trò ASEAN: câu chuyện bó đũa

Elbridge Colby - từng là phó trợ lý bộ trưởng quốc phòng Mỹ - cho rằng để ngăn chặn mục tiêu tạo chuyện đã rồi của Trung Quốc ở Biển Đông cần phải ngăn chặn kế hoạch của Bắc Kinh từ ngay khi mới bắt đầu.

Đã đến lúc các quốc gia ASEAN phải đoàn kết như bó đũa thông qua việc thiết lập thiết chế tuần tra hàng hải chung. Đây cũng là câu chuyện "bây giờ hay không bao giờ" trước khi mọi thứ quá trễ. 

Thiết chế này là sự hợp tác đa phương cảnh sát biển của các quốc gia trong khu vực. Để tránh gây căng thẳng quá mức, cơ chế hợp tác đa phương tuần tra chung này mang tính dân sự hay bán quân sự giữa các lực lượng tuần duyên hay cảnh sát biển, thay vì giữa các lực lượng hải quân các nước.

Nếu cần thiết có sự hỗ trợ thì cơ chế đa phương này cần có mô hình mở rộng với các quốc gia đối tác như các thể chế khác của ASEAN như ASEAN+3, ADMM+ để thúc đẩy việc tuần tra có hiệu quả như đào tạo nhân lực, cơ sở hạ tầng, tập huấn năng lực hoạt động và kỹ thuật, cũng như cung cấp thông tin tình báo từ vệ tinh cũng như từ các máy bay giám sát.

Việc tuần tra chung không chỉ giúp bảo vệ tài nguyên biển của các quốc gia trong khu vực mà còn cung cấp các dịch vụ cứu trợ nhân đạo và giảm nhẹ thiên tai (bão lụt).

Các quốc gia trong khu vực đã đến lúc nhận thức những xung đột có thể bùng phát ở khu vực Biển Đông không chỉ là chuyện riêng của một quốc gia tranh chấp nào mà là câu chuyện chung của toàn khu vực và đòi hỏi sự đoàn kết thống nhất trong khối.

Đưa tàu Hải Dương Địa Chất 8 trở lại: Trung Quốc mưu toan gì ở Biển Đông?

TTO - Liên tục khiêu khích và gây hấn ở Biển Đông trong bối cảnh cả thế giới đang 'phong tỏa' để chống lại dịch bệnh do virus corona chủng mới gây ra (COVID-19), Trung Quốc đang âm mưu gì?