Ông Trần Thanh Hải, phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), đánh giá năm 2022 xuất khẩu, nhập khẩu của Việt Nam đối mặt nhiều khó khăn cả từ cung và cầu. 

Cầu nhập khẩu suy giảm do khó khăn kinh tế và lạm phát. Sản xuất thì chịu ảnh hưởng bởi đứt gãy nguồn cung, giá đầu vào tăng cao. 

Tuy vậy, xuất khẩu - nhập khẩu tiếp tục vượt khó

Ước cả năm đạt khoảng 371,2 tỉ USD, tăng 10,5% so với năm 2021, đưa tổng kim ngạch xuất nhập khẩu vượt mốc 700 tỉ USD.

Kết quả này đã củng cố vị trí của Việt Nam trên trường quốc tế. Theo số liệu thống kê của WTO, xét trên quy mô, xuất khẩu của Việt Nam năm 2021 xếp thứ 23 và nhập khẩu xếp thứ 20 thế giới.

Tuy vậy, cũng cần lưu ý rằng việc gia tăng hàm lượng nội địa hóa và giá trị gia tăng của sản phẩm xuất khẩu vẫn là mục tiêu xuyên suốt.

Đến nay, hàm lượng giá trị gia tăng và nội địa của sản phẩm xuất khẩu đã cải thiện. Đơn cử như theo Hiệp hội Dệt may Việt Nam, từ trước đến nay dệt may chỉ đạt tỉ lệ nội địa hóa khoảng 50% nhưng 8 tháng năm 2022, tỉ lệ nội địa hóa của ngành dệt may đã lên 57%. 

Tuy nhiên, đối với một số ngành như ô tô, sản phẩm điện tử, nhu cầu nhập khẩu nguyên vật liệu từ các nước đối tác vẫn tương đối cao.

Viên nén xuất khẩu đứng thứ 2, ngành gỗ nỗ lực đứng đầu thế giới

Trong "câu lạc bộ 10 tỉ USD", ngành gỗ và sản phẩm gỗ tuy gặp nhiều khó khăn nhưng vẫn mang về 16,5 tỉ USD. Đáng chú ý, xuất khẩu dăm gỗ và viên nén gỗ có bứt phá lớn. Đơn cử như chỉ trong 10 tháng năm 2022, xuất khẩu dăm gỗ đã đạt gần 1,8 tỉ USD, trong khi cả năm 2021 mặt hàng này chỉ mang về 1,7 tỉ USD. Trong năm 2022, mặt hàng gỗ và viên nén mang về gần 2,9 tỉ USD.

Ông Đỗ Xuân Lập - chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam - thông tin Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu viên nén lớn thứ hai trên thế giới. Năm 2022, viên nén đứng thứ tư về giá trị xuất khẩu trong tám mặt hàng xuất khẩu gỗ và lâm sản, chỉ đứng sau đồ gỗ nội ngoại thất, gỗ nguyên liệu (bao gồm cả gỗ dán), dăm gỗ.

"Trong giai đoạn 2022-2030, ngành gỗ đang hướng đến mục tiêu đạt tổng giá trị xuất khẩu đạt 25 tỉ USD vào năm 2030. Đến năm 2030, ngành chế biến gỗ sẽ phát triển thành ngành kinh tế có vai trò quan trọng, hướng đến có thương hiệu quốc gia trên thị trường quốc tế. Điều này hoàn toàn có cơ sở vì Việt Nam đang từng bước trở thành một quốc gia sản xuất và xuất khẩu gỗ đứng đầu thế giới", ông Lập nói.

Gạo đứng thứ 2, đạt 4 tỉ USD xuất khẩu

Ngành gạo xuất khẩu năm qua cũng đạt những kết quả rực rỡ. Sau 15 năm có mặt trên nhiều thị trường, theo Bộ NN&PTNN, năm 2022 lần đầu kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt 7 triệu tấn, trị giá gần 4 tỉ USD. Với sự đột phá mới về thị trường đã giúp xuất khẩu gạo tăng mạnh cả về giá trị và số lượng.

Đặc biệt, doanh thu xuất khẩu tăng hơn 200%, so với các năm trước, thị phần tiêu chuẩn cao xuất khẩu sang khối châu Âu cũng tăng mạnh về số lượng, đạt 24.000 tấn. Gạo thương hiệu "Cơm Việt Nam Rice" được đưa vào hai siêu thị nước Pháp.

Ông Nguyễn Duy Thuận, tổng giám đốc Tập đoàn Lộc Trời, chia sẻ: "Hiện có rất nhiều khách hàng trong và ngoài nước liên hệ để kết nối hợp tác với tập đoàn. Dự kiến trong năm 2023 tiếp tục là năm khả quan. Hiện tại, gạo Lộc Trời đã bán rộng khắp các nước châu Âu và đang đàm phán để chính thức lên kệ tại các siêu thị ở Đức, Thụy Sĩ..., dần khẳng định Việt Nam là cường quốc lúa gạo, có thể đạt kim ngạch xuất khẩu nhiều hơn 7 triệu tấn trong năm 2023".

Thủy sản: thứ 3 thế giới

Năm 2022 là mốc đặc biệt của ngành thủy sản, vì lần đầu tiên ngành đạt kim ngạch xuất khẩu 11 tỉ USD.

Theo Bộ NN&PTNN, kim ngạch đạt mức kỷ lục so với kế hoạch 9 tỉ USD. Hai mặt hàng xuất khẩu ấn tượng là tôm với 4,2 tỉ USD (tăng 13% so với năm 2021), cá tra 2,35 tỉ USD (tăng 70% so với cùng kỳ năm trước). Cá ngừ cũng lần đầu tiên trở thành ngành hàng xuất tỉ USD.

Phân tích hướng đi sắp tới và kỳ vọng, ông Trương Đình Hòe - tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam - cho hay kinh tế thế giới suy thoái, lạm phát đang khiến nhu cầu tiêu thụ và nhập thủy sản của các thị trường giảm mạnh. Quý đầu năm 2023 sẽ không thể giữ được kết quả tích cực như năm 2022 nhưng thị trường có thể sẽ hồi phục vào nửa cuối năm 2023. Với môi trường sản xuất, kinh doanh thuận lợi; cộng sự nỗ lực và năng động của doanh nghiệp thủy sản được phát huy, sẽ mang lại doanh số xuất khẩu khả quan trong năm tới.

Cà phê: chỉ đứng sau Brazil

Bất chấp nhiều thách thức, ngành cà phê Việt Nam đã về đích với 1,72 triệu tấn xuất khẩu, trị giá 3,94 tỉ USD, tăng 10,1% về lượng và tăng 28,3% về trị giá so với năm 2021. Giá xuất khẩu bình quân cà phê năm 2022 ở mức 2.293 USD/tấn, tăng 16,6% so với năm 2021. Đây là mức kim ngạch xuất khẩu cao nhất trong những niên vụ vừa qua, khẳng định Việt Nam là một trong những quốc gia đứng đầu thế giới về cà phê.

Chia sẻ về những triển vọng của xuất khẩu, ông Nguyễn Nam Hải, chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam, cho hay Việt Nam và Ấn Độ là hai nước xuất khẩu đạt mức tăng trưởng nổi bật trong niên vụ 2021-2022.

Theo dự báo của Tổ chức Cà phê thế giới (ICO), ước tính chỉ hai nước xuất khẩu cà phê lớn nhất thế giới là Brazil và Việt Nam sẽ chiếm khoảng 100 triệu bao, đáp ứng hơn 60% nhu cầu tiêu thụ cà phê toàn cầu trong niên vụ 2022-2023. Hàng cà phê Việt Nam đạt tiêu chuẩn về tỉ lệ nhiễm thuốc diệt cỏ, được đánh giá ở mức tốt, lợi thế hơn khi cạnh tranh với cà phê Robusta Brazil.

"Dự báo năm 2023 mặc dù có khó khăn nhưng ngành cà phê Việt Nam sẽ vẫn được hưởng lợi nhờ nhu cầu thế giới có khả năng phục hồi, nguồn cung trong nước được đảm bảo cả về sản lượng và chất lượng, đáp ứng yêu cầu xuất khẩu", ông Hải nói.

Da giày số 2 thế giới, nâng tỉ lệ nội địa hóa

Bà Phan Thị Thanh Xuân, phó chủ tịch kiêm tổng thư ký Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam, cho hay theo số liệu kim ngạch xuất khẩu da giày mới nhất, năm 2022 ngành đạt 27 tỉ USD, tăng trưởng hơn 30%, vượt kế hoạch.

Tuy vậy, việc tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, với các hiệp định quan trọng như CPTPP, EVFTA sẽ tạo lợi thế lớn hơn để thu hút đơn hàng. "Cơ hội vẫn còn lớn nên chúng tôi mong muốn chính sách hỗ trợ doanh nghiệp duy trì lực lượng lao động tay nghề cao. Giúp doanh nghiệp triển khai đơn hàng, chuẩn bị khi tình hình phục hồi trở lại; đầu tư công nghiệp hỗ trợ với sản phẩm chất lượng cao như da thuộc, giả da; áp dụng chuyển đổi số nâng cao chất lượng, tiết giảm chi phí", bà Xuân đề nghị.

Dệt may xuống thứ 3 nhưng kim ngạch kỷ lục

Theo ông Lê Tiến Trường - chủ tịch HĐQT Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex), dù năm 2022 dệt may Việt Nam bị tụt xuống vị trí thứ 3 sau Trung Quốc và Bangladesh nhưng ta vẫn tiếp tục duy trì đà tăng trưởng với 11%, kim ngạch xuất khẩu đạt kỷ lục với 44,5 tỉ USD.

Ngành vẫn duy trì tăng trưởng hai con số và xuất khẩu được vào thị trường khó tính. Điển hình tại Mỹ, thị trường này yêu cầu đa dạng về dòng hàng, làm nhiều đơn hàng khó, đáp ứng thời gian giao hàng, nên Việt Nam cạnh tranh tốt hơn so với những nước chỉ làm hàng tập trung. Nhờ đó, tại Mỹ thì Việt Nam chỉ đứng sau Trung Quốc về sự đa dạng dòng hàng, làm được các đơn hàng nhỏ linh hoạt, đặc biệt trong bối cảnh sức cầu còn yếu, nhu cầu thay đổi liên tục thì nhà mua hàng sẽ ưu tiên.

Mặc dù quy mô đứng thứ 3 toàn cầu nhưng xuất khẩu dệt may của Việt Nam có tốc độ tăng trưởng đứng thứ 2. Việc duy trì tăng trưởng xuất khẩu là nhờ vào việc ta có thể làm được nhiều đơn hàng với kỹ thuật khó. Đơn cử như May 10 làm 12 mã hàng, có mã hàng chỉ làm 700 sản phẩm.

Dù vậy, tình hình năm 2023 cực kỳ khó khăn. Bài học rút ra là không thể dự báo quá dài. Nếu chưa dừng tăng lãi suất, chưa kiềm chế được lạm phát thì rất khó, chưa kể nguy cơ suy thoái. Có tín hiệu tốt là dù lạm phát nhưng thất nghiệp không tăng, nên kỳ vọng thị trường giảm cầu là do tâm lý.

"Chúng tôi đã đưa ra ba kịch bản, sẽ cùng thúc đẩy tiêu dùng nội bộ, kết nối dệt may theo chuỗi để tạo việc làm ổn định trên hệ thống, giảm tồn kho, tạo dư địa cạnh tranh giá tốt hơn, giữ việc làm cho công nhân", ông Trường cho biết.

Hồ tiêu: số 1 thế giới

Sau nhiều năm vắng mặt, hồ tiêu Việt Nam đã quay lại nhóm ngành hàng xuất khẩu tỉ USD trong năm 2022, với xấp xỉ 1 tỉ USD, chiếm đến 44,2% kim ngạch xuất khẩu của thế giới, với năm thị trường chính: Hoa Kỳ, Trung Quốc, Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất, Ấn Độ và Đức.

Theo bà Hoàng Thị Liên - chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam (VPA), năm 2022 rất khó khăn với hồ tiêu nhưng ngành gia vị nói chung và hồ tiêu nói riêng đã vượt khó, giữ vững vị trí là nhà cung cấp hồ tiêu số 1 thế giới do Trung tâm Thương mại quốc tế xếp hạng.

Hồ tiêu của Việt Nam từ lâu đã có tên trên bản đồ thế giới. Còn châu Âu là thị trường lớn của hồ tiêu Việt Nam, chiếm đến 22-23% thị phần. Với Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU, hồ tiêu Việt Nam có nhiều lợi thế hơn so với các đối thủ như Malaysia, Ấn Độ, Campuchia. "Việt Nam đang xây dựng chiến lược phát triển thương hiệu quốc gia, nghĩa là hướng đến hồ tiêu đã qua chế biến. Dù mới chỉ có khoảng 30% sản lượng hồ tiêu đã qua chế biến nhưng khi đã đứng vào hàng ngũ xuất khẩu trên tỉ USD, VPA kỳ vọng trong năm 2023 có thể đẩy mạnh hơn nữa kim ngạch xuất khẩu ngành gia vị, trong đó nổi bật là hồ tiêu Việt Nam", bà Liên kỳ vọng.

Hàng điện tử đã ở thứ 12 thế giới

Ngành điện tử của Việt Nam đứng vị trí thứ 12 thế giới về xuất khẩu. Theo bà Đỗ Thị Thúy Hương - ủy viên ban chấp hành Hiệp hội Doanh nghiệp điện tử Việt Nam, dù nhu cầu chung của thế giới giảm nhưng Việt Nam vẫn tăng trưởng đáng kể do di chuyển cơ học của chuỗi cung ứng sang. Cộng thêm các cứ điểm sẵn có nên Việt Nam có cơ hội gia tăng đơn hàng. Doanh nghiệp Việt cũng có cơ hội tham gia chuỗi cung ứng nhiều hơn, đơn hàng nhiều hơn, từ đó nâng trình độ, công nghệ.

Số liệu cho thấy ngành điện tử xuất siêu lớn đã đóng góp cho cân bằng cán cân ngoại hối. "Với kim ngạch lớn, chúng tôi cũng mong muốn cơ quan thống kê quốc gia có thống kê riêng cho ngành điện tử để định hướng sản xuất. Hiện mọi đánh giá đều "ghép" chung ngành chế biến chế tạo, chưa phân tách được đóng góp FDI và khối nội địa nên chưa thấy rõ được bức tranh của ngành", bà Hương nói.

Theo bà Hương, nhìn sang các nước xung quanh như Thái Lan, Malaysia... hỗ trợ doanh nghiệp điện tử rất nhiều, trong khi các chính sách hỗ trợ của ta còn hạn chế. Doanh nghiệp có đơn hàng nhưng khó tiếp cận được vốn, lãi suất cao nên đầu tư không khả thi. Do đó, Nhà nước cần có các chính sách về tiếp cận vốn, miễn, giảm, giãn thuế hiệu quả hơn.

Trái cây: trên 3 tỉ USD

Ông Đặng Phúc Nguyên, tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho hay so với năm 2021, kim ngạch ngành có giảm chút do dịch COVID-19. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan (Bộ Tài chính), kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam năm 2022 đạt 3,34 tỉ USD. Điểm nhấn là lần đầu tiên Việt Nam xuất khẩu chính ngạch mặt hàng sầu riêng, đây là mặt hàng chiến lược nhất của Việt Nam về rau quả. Hiện nay quả thanh long chiếm thị phần lớn nhất nhưng dự báo sầu riêng có thể chiếm vị trí soán ngôi, vượt 1 tỉ USD, sẽ nổi tiếng không kém.

Theo ông Nguyên, Việt Nam là một trong những nước xuất khẩu trái cây nhiều nhất thế giới. Điểm mạnh của Việt Nam là nhiều mặt hàng, giá thành tương đối cạnh tranh, nhưng điểm yếu là vệ sinh an toàn thực phẩm chưa được đồng bộ, công nghệ bảo quản, chế biến còn yếu và trung bình. Tỉ lệ hao hụt sau thu hoạch còn cao, khoảng 30-40%, trong khi Thái Lan và các nước chỉ hơn 10%. Do đó, với các thị trường khó tính thị phần vẫn khiêm tốn, như châu Âu chiếm 2%, Mỹ cũng khoảng 2%, thị phần nhiều nhất vẫn là Trung Quốc, nước này nhập khẩu 15 tỉ USD rau quả, nhưng Việt Nam xuất vào mới 2 tỉ USD.

Triển vọng 2023 tốt hơn vì thị trường cốt yếu là Trung Quốc tuyên bố bỏ kiểm soát COVID-19. Việc phát triển chuỗi sản xuất, gắn từ vùng trồng, sản xuất, chế biến sẽ là nhiệm vụ thời gian tới, trọng tâm là nâng cao công nghệ.

Thủy sản lập kỷ lục xuất khẩu 11 tỉ USD

Xuất khẩu tôm và cá tra tăng trưởng mạnh trong năm 2022 là nhân tố quan trọng giúp ngành thủy sản thiết lập kỷ lục xuất khẩu cả năm đạt 11 tỉ USD.