Sâm Ngọc Linh được trưng bày ở phiên chợ sâm Ngọc Linh huyện Nam Trà My, Quảng Nam - Ảnh: LÊ TRUNG

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Hồ Quang Bửu - phó chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam - nói: "Tỉnh đang ấp ủ giấc mơ về ngành công nghiệp sâm, phát triển cây sâm Ngọc Linh trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước, đưa sâm Việt ra thế giới".

Thương hiệu sâm quốc gia

* Việc bảo tồn, phát triển cây Sâm Ngọc Linh thời gian qua tỉnh đã thực hiện khá tốt. Giờ đây việc tỉnh trình xin Thủ tướng phê duyệt chương trình quốc gia phát triển sâm Ngọc Linh có ý nghĩa như thế nào?

- Sâm Ngọc Linh là loại sâm quý thuộc họ Nhân sâm, còn gọi là Sâm Việt Nam. Phần thân rễ chứa 52 hợp chất saponin, trong đó có 26 hợp chất saponin không có trong các loại sâm khác, được xếp vào một trong 5 cây sâm quý nhất trên thế giới.

Cây sâm Ngọc Linh đã được Thủ tướng phê duyệt là sản phẩm quốc gia, là "Quốc bảo" của Việt Nam. Do vậy, phát triển thành cây hàng hóa chủ đạo để góp phần xóa đói giảm nghèo rất quan trọng. 

Một trong các giải pháp để thực hiện mục tiêu trên là xây dựng thành công thương hiệu sâm Việt Nam cùng với việc xây dựng quy trình sản xuất, chế biến sâu các sản phẩm từ sâm tạo nên sản phẩm đặc hữu của quốc gia, góp phần phát triển ngành dược và kinh tế xã hội của đất nước.

Sau khi đề án bảo tồn và phát triển cây sâm Ngọc Linh được Chính phủ thông qua năm 2015, tỉnh đã đưa ra nhiều chủ trương và cơ chế chính sách để bảo tồn, phát triển. 

Diện tích quy hoạch vùng bảo tồn và phát triển Sâm Ngọc Linh ở tỉnh khoảng 16.000 ha. Đến nay diện tích thực tế trồng được gần 10.000 ha, gần 20 doanh nghiệp đã ký hợp đồng thuê rừng trồng sâm.

Tuy vậy, việc phát triển cây sâm Ngọc Linh và sản phẩm từ sâm chưa nằm trong một kế hoạch tổng thể, chưa tạo ra sự kết nối, hỗ trợ lẫn nhau giữa các ngành, các nguồn lực. Do vậy việc xây dựng chương trình này là rất cần thiết để tỉnh có cơ chế và tập trung nguồn lực để phát triển cây sâm Ngọc Linh trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước, đưa sâm Việt ra thế giới.

Sâm Ngọc Linh - Ảnh: HOÀNG THỌ

* Mục tiêu của chương trình cụ thể như thế nào, thưa ông?

- Chúng ta sẽ phát triển cây sâm Ngọc Linh thành ngành công nghiệp sản xuất sâm đạt thương hiệu sản phẩm quốc gia. Bên cạnh đó đưa ngành sản xuất và chế biến sâm trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước, tạo điều kiện thuận lợi cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số miền núi cao phát triển kinh tế bằng cây sâm. 

Đến năm 2045, đưa Việt Nam trở thành nước sản xuất sâm có thể cạnh tranh ngang bằng với ngành sản xuất sâm của Hàn Quốc, hằng năm sản xuất ra được từ 500 - 1.000 tấn.

Đặc biệt, mục tiêu tỉnh phấn đấu là gìn giữ, bảo tồn 750.000 ha rừng tự nhiên. Trồng rừng đạt hơn 1,2 triệu ha, nâng che phủ của rừng lên 65% vào năm 2045. Cụ thể: năm 2025 phát triển vùng sản xuất và cung ứng giống sâm Ngọc Linh Quảng Nam và Kon Tum bằng việc đầu tư nâng cấp đạt tiêu chuẩn 2 trại giống gốc để cung cấp nguồn giống. Đầu tư 10 cơ sở nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô. Hỗ trợ đầu tư 100 vườn giống đạt tiêu chuẩn hộ gia đình và doanh nghiệp.

Thu hút từ 50 - 60 tổ chức đầu tư phát triển sâm giống và nhà máy chế biến các sản phẩm từ sâm: thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, dược phẩm … Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ vùng Sâm, phát triển văn hóa, du lịch.

Đến năm 2030, Quảng Nam trở thành Trung tâm giống Sâm Ngọc Linh quốc gia, hằng năm sản xuất ra được 5 - 10 triệu cây/năm (trong đó trên 50% là cây giống từ phương pháp nuôi cấy mô). 

Có 50 - 100 doanh nghiệp đầu tư trồng sâm, dược liệu và chế biến. Đón từ 5 - 10 triệu lượt khách đến tham quan vùng sâm. Thu nhập bình quân đầu người từ 3.000 - 4.000 USD/năm. Tổ chức 1 Lễ hội Sâm mang tầm quốc tế. Có 50 - 100 sản phẩm từ Sâm Ngọc Linh xuất khẩu ra thị trường nước ngoài.

Đến năm 2045 có 500 - 1.000 sản phẩm từ sâm Ngọc Linh xuất khẩu ra thị trường nước ngoài. Việt Nam trở thành nước sản xuất sâm có thể cạnh tranh ngang bằng với ngành sản xuất sâm của Hàn Quốc, trồng được ở vùng đồng bằng giống như Hàn Quốc.

Ông Hồ Quang Bửu (trái) - Ảnh: HOÀNG THỌ

Phục hồi và phát triển rừng

* Để đạt được những mục tiêu đó thì phải làm gì?

- Giai đoạn 2021 - 2025 hoàn thành việc cấp giấy xác nhận quyền sử dụng môi trường rừng cho tất cả các hộ, nhóm hộ trồng sâm Ngọc Linh ở các vùng được quy hoạch. Tiếp tục duy trì phát triển có hiệu quả các hợp tác xã trồng sâm.

Xây dựng thêm các cơ chế thu hút, ưu đãi hỗ trợ các tổ chức, doanh nghiệp đầu tư cơ sở vật chất, khoa học kỹ thuật vào tham gia sản xuất giống sâm đạt chất lượng. Hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư nhà máy chế biến sâu các sản phẩm từ sâm đạt chuẩn GMP-WHO.

Trong năm 2021 đưa hệ thống máy móc, thiết bị hình thành nên cơ sở kiểm định chất lượng sâm, trước mắt là phát hiện và phân biệt được sâm thật và giả. Đặc biệt đầu tư xây dựng Làng du lịch cộng đồng, kêu gọi các doanh nghiệp đầu tư các cơ sở hạ tầng phục vụ cho du lịch.

Năm 2030 đưa các tiến bộ khoa học công nghệ vào trồng phát triển vùng nguyên liệu sâm đạt hiệu quả và chất lượng cao, phát triển các vùng trồng sâm Ngọc Linh với các hệ thống quản lý chất lượng cao như: GACP, UEBT, ORGANIC.

* Đã từng là chủ tịch huyện Nam Trà My (thủ phủ sâm Ngọc Linh), tâm huyết với cây sâm, chắp bút cho Đề án bảo tồn và phát triển, ông mong muốn điều gì cho chương trình sắp tới nếu được thông qua?

- Mong muốn thì rất nhiều nhưng có thể tóm gọn: Tới năm 2045 sâm Ngọc Linh (sâm Việt Nam) có thể sánh ngang với sâm Hàn ở thị trường trong nước và quốc tế. Trồng sâm và bảo vệ, trồng rừng, phục hồi và phát triển rừng, môi trường Việt Nam sẽ tốt hơn. Đặc biệt là sinh kế của người dân vùng sâm tăng lên.