Một buổi tan trường ở TP.HCM năm 1994 - Ảnh: Mike Huddleston

Mùa hè ấy đúng vào năm 1990, đất nước dù đã sang trang đổi mới nhưng vẫn còn tràn ngập khó khăn, và tất nhiên nhà tôi cũng không thể ngoại lệ.

Đám nhóc kiếm việc làm thêm

Ngay ngày đầu hè tháng 6, tôi và nhóm bạn "nhất quỷ nhì ma" đã tụm ba tụm bảy bàn cách kiếm tiền. Sự thật là kiếm tiền hẳn hoi để phụ giúp cha mẹ, còn không may mắn được nhiều thì cũng có ít tiền mua tập sách, quần áo và sửa sang chiếc xe đạp cho ngày tựu trường năm học mới.

Bạn tôi, thằng Tuấn "đen", có ba sửa xe ở cư xá Bắc Hải (quận 10), "phát pháo" cách đầu tiên kiếm tiền: "Hay tụi bay qua phụ sửa xe cho ba tao. Mỗi cuối tuần, tao nói ổng tính toán chia ít tiền mà đưa về cho má. Khách sửa xe nhiều thì tụi bay được nhiều, khách ít thì chịu ít". 

Ban đầu, tụi tôi rất hào hứng "sinh kế mùa hạ" được túm tụm bên nhau này, nhưng bàn đi bàn lại thì không ổn. Mấy thằng học trò lớp 10 biết quái gì sửa xe, bám vào ba thằng Tuấn "đen" chỉ làm phiền. Ba nó cũng nghèo, sửa xe ở vỉa hè, nuôi vợ con còn chưa đầy đủ, sao có tiền chia cho mấy thằng học trò non choẹt, vá cái ruột xe đạp còn chưa nổi.

Đến kế thứ hai, tụi tui không cần bàn mà xúm nhau làm ngay là đi xin kết hạt cườm cho mấy tiệm bán hoa, loại cườm gắn trên... vòng hoa tang được kết bằng sợi nhựa. Kế kiếm tiền này do thằng Dũng "mặt mụn" bày ra, bởi nó đang phụ má làm cái này nên khá rành rẽ. 

Tôi nhớ mấy thằng học trò chở nhau trên xe đạp đi hết đường Cách Mạng Tháng Tám, lại vòng qua Tô Hiến Thành, Lý Thường Kiệt, Ba Tháng Hai..., cứ thấy tiệm nào bán hoa là tụi tôi ghé vô: "Dạ, cô chú ơi, tụi con nhận kết hạt cườm, cô chú có việc cho tụi con nhận về làm không?".

Đa phần chúng tôi nhận cái lắc đầu, vì hoa hòe thời buổi còn khó khăn ấy đâu có bán được nhiều như giờ. Hầu hết người mở tiệm hoa đều tự làm và chồng con phụ thêm. Tuy nhiên, cũng có vài chủ tiệm gật đầu, chịu chia việc cho chúng tôi. 

Mấy thằng học trò hớn hở, cầm mớ nguyên phụ liệu là cọng kẽm, dây nhựa về nhà, rồi nhờ thằng Dũng "mặt mụn" bày cách làm. Thao tác rất đơn giản, mấy thằng học trò chỉ "học nghề" khoảng 30 phút là biết cách kết cườm nhựa... vòng hoa tang. 

Bốn thằng "tứ quý" tụi tôi chỉ việc ngồi xếp bằng trên nền nhà và cặm cụi xỏ, cuộn cuộn sợi dây nhựa với vòng kẽm.

Công việc ban đầu trôi chảy, ngay đợt "giao hàng" đầu tiên, chúng tôi đã được trả tiền mà đến giờ tôi không thể nhớ chính xác bao nhiêu. Nhưng điều tôi không quên là khoản tiền đó rất nhỏ, chia cho bốn thằng chẳng được mấy, nên bàn nhau đi mướn đầu máy xem phim. 

Lứa trẻ thời nay không thể biết chuyện này. Khoảng giữa thập niên 1980 trải qua đầu thập niên 1990, thành phố có dịch vụ cho thuê đầu máy video và băng phim để đem về nhà xem, thậm chí cho thuê cả tivi. 

Thế là bọn chúng tôi thuê một đầu máy video hiệu Funai, 6 cuốn phim chưởng, phim ma, phim chiến đấu đủ loại để về nhà xem cho đã ghiền suốt cả đêm. Tất nhiên, người lớn trong nhà và hàng xóm cũng qua xem ké. Mấy đứa học trò được phen vênh mặt ra vẻ người lớn biết kiếm tiền.

Thành phố những năm còn khó khăn, nhiều học sinh đã biết ra đường kiếm tiền phụ cha mẹ - Ảnh: Mike Huddleston

Thất nghiệp

Những tưởng việc làm thêm này sẽ còn tiếp tục hết ba tháng hè, ai dè chỉ một vài tuần sau đã bị dừng. Mấy bao hạt cườm giao cho chúng tôi làm bị ế, thế là các chủ tiệm hoa nói: "Thôi, tụi nhỏ tạm nghỉ nghen, khi nào cần thì cô nhắn lại". Thế rồi tụi tôi chờ mỏi mắt và tự hiểu mình đã bị thất nghiệp!

Nhiều năm kể lại chuyện này, tôi nhớ trong nhóm bốn thằng bạn "tứ quý hay tứ quỷ" của mình có thằng Tuấn "đen" nhà khó khăn nhất, nhưng nó cũng có chuyện để phụ giúp cha mẹ ngay bằng việc sửa xe ở vỉa hè cùng với ba mình. 

Nó lấm lem dầu mỡ từ sáng đến tối, nên tụi tôi muốn rủ nó đi "lêu lổng" chỉ có cách sau bữa cơm tối. Mà giai đoạn lớp 10 này, tụi tôi ghiền phim kỳ lạ. Thú đi coi phim ở rạp đã thay bằng thuê đầu máy, băng phim về coi ở nhà, vì có nhiều phim để lựa chọn và có thể coi một đêm 5-6 phim cho đã đời con mắt. 

Cứ khi nào có chút tiền là tụi tôi lại góp nhau thuê phim về xem. Trong 5 thằng, chỉ mỗi nhà tôi là có tivi màu 19 inch (thời đó tivi cỡ này là lớn lắm rồi) dù là hàng nội địa, tức tivi cũ của Nhật được tàu viễn dương nhập về. Do đó, các buổi xem phim đều ở nhà tôi và chủ yếu là xem ban đêm, để ban ngày thằng Tuấn "đen" còn phụ ba sửa xe máy.

Giờ thi thoảng gặp nhau, kể chuyện hè năm nào, nhóm tụi tôi vẫn tức cười. Có đợt các anh chị giành tivi, thuê đầu máy về xem phim bộ tình cảm Hong Kong, Đài Loan mà tôi vẫn nhớ những tên phim rất lãng mạn như Lâu đài tình ái, Xóm vắng. 

Đám nhỏ tụi tôi mê phim đánh lộn, chiến đấu và ma miếc nhưng không có tivi để xem nên ấm ức ra mặt. TP.HCM thuở đó vẫn còn hay cúp điện, bữa nào các anh chị đang mê mẩn xem những cảnh mùi mẫn mà cúp điện là tụi tôi ồ lên vỗ tay khoái trá. 

Mấy bà chị bực mình chửi: "Cái đám quỷ sứ vô duyên". Rồi cũng có hôm tụi tôi góp đủ tiền để thuê thêm tivi coi riêng. Thế là trong nhà thì mấy bà chị coi phim anh anh em em mùi mẫn, ngoài sân thì tụi tôi coi phim Mỹ bắn nhau đùng đùng. 

Ồn ào tạp âm quá, các bà chị bực mình nhưng không dám làm gì vì lúc nào khách xem phim ké của tụi tôi, nhất là đám thanh niên, luôn đông hơn các chị...

Ra vỉa hè bán tập vở và mối tình "chị chị em em"

Tuy nhiên, mùa hè của tụi tôi đầu thập niên 1990 đó chủ yếu vẫn là chuyện đi làm thêm phụ giúp gia đình. Thằng Tuấn "đen" phụ ba sửa xe suốt ba tháng hè. Tôi đạp xe chở mẹ đi chợ bán quần áo, tối về còn biết phụ mẹ đơm khuy, ủi đồ. Tôi nhớ nhất trong nhóm "tứ quý" là thằng Quang "còi" có nhà nội ở Tiền Giang. 

Mùa hè, nó hay được ba má đưa về quê để phụ việc ruộng đồng. Cảnh đêm tụi tôi chia tay nó cũng bịn rịn cảm động. Mấy thằng hùn nhau mua vài chai nước ngọt xanh, đỏ thời đó về "nhậu nhẹt" chia tay bạn, để rồi cuối tháng 8 lại vui vẻ đón thằng bạn đen thui lui từ quê mò lên cùng đi học tiếp.

Nhắc chuyện cuối tháng 8, tức mùa hè sắp hết, tôi chợt nhớ thời điểm đó mình còn có một việc thời vụ nữa là vào nhà sách mua tập vở và bó viết bi, rồi ra vỉa hè ngồi bán lại cho đám học trò và các anh chị sinh viên chuẩn bị tựu trường. Mà việc này đám học trò cấp III tụi tôi cũng bắt chước anh chị sinh viên làm. 

Từ giữa tháng 8, tụi tôi bắt đầu ôm 200 - 300 quyển tập cùng vài chục cây viết bi ra ngồi bán trên vỉa hè đoạn đường Lý Thường Kiệt gần Trường ĐH Bách khoa và nhiều trường phổ thông. Hôm nào ế thì ngày mai tụi tôi bán tiếp. Ngày may mắn bán hết, tụi tôi lại vào nhà sách để mua thêm tập, viết.

"Cửa hàng" chúng tôi ban đầu chỉ là tấm bạt trải hè đường, về sau có cái bàn nhựa nhỏ cỡ nửa mét vuông, còn ghế ngồi là hai cục gạch xây nhà kê chồng lên nhau. Chút tiền lời lãi bán được, tụi tôi dành mua lại tập vở cho mình và đưa cha mẹ may quần áo vào năm học mới. 

Nhiều năm đã trôi qua rồi, giờ nhắc nhớ lại những mùa hè đầy kỷ niệm này chúng tôi vẫn cảm giác như mới ngày hôm qua, gần gũi và thân thương biết bao...

'Em chở mùa hè của tôi đi đâu?' - Kỳ 9: Rủ nhau săn 'gà đồng'

TTO - Mùa phượng đỏ, trẻ quê được nghỉ hè và có rất nhiều thú vui 'phá làng phá xóm' nhưng cũng đem lại lợi ích cho gia đình.