Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc phát biểu tại hội nghị - Ảnh: Thanh Hà

Đó là những yêu cầu của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tại hội nghị trực tuyến toàn quốc với chủ đề “Khoa học và công nghệ phục vụ phát triển kinh tế- xã hội” được Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) tổ chức ngày 4-1.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam cùng đại diện nhiều bộ ngành đã tham dự hội nghị tại đầu cầu Hà Nội. Hội nghị được kết nối tới nhiều điểm cầu tại các tỉnh thành trong cả nước.

Nghiên cứu nhiều, ứng dụng ít

Phát biểu kết luận Hội nghị trực tuyến tổng kết hoặt động năm 2016 của ngành KH&CN, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đánh giá thành tựu phát triển kinh tế - xã hội thời gian qua có đóng góp quan trọng của KH&CN.

Cụ thể, xếp hạng về kinh tế của Việt Nam đứng trên 100 nhưng xếp hạng chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu đứng thứ 59. Trong đó, các nhóm chỉ tiêu đầu ra liên quan trực tiếp đến KH&CN xếp dưới 50.

“Điều đó cho thấy, dù còn bất cập nhưng giới KHCN nước ta rất cố gắng so với mặt bằng chung”- Thủ tướng khẳng định - “Bước đầu đã coi trọng ứng dụng KHCN, tận dụng cơ hội của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 nhưng không coi nhẹ khoa học xã hội và khoa học cơ bản”.

Thủ tướng cũng chỉ ra “Năng lực cạnh tranh của Việt Nam vẫn xếp thứ 56, chỉ số sẵn sàng công nghệ đứng thứ 92/140 quốc gia và vùng lãnh thổ. Chúng tôi nhận thấy rằng điều này không phải do các nhà khoa học gây ra mà do cơ chế của nhà nước”.

Thủ tướng cũng thẳng thắn chỉ ra một tồn tại nữa của KH&CN hiện nay là “nghiên cứu nhiều nhưng ứng dụng ít”. Do đó, Thủ tướng yêu cầu “đầu tư cho KHCN cần bám sát hơn nhu cầu thực tiễn và thiết thực hơn, ưu tiên đầu tư các đề án, đề tài phục vụ thiết thực cho đất nước”.

Trao đổi tại hội nghị, đại diện nhiều bộ ngành và địa phương đã có chung đánh giá: chủ trương của Đảng, Nhà nước lấy KH&CN làm động lực phát triển là hướng đi đúng đắn, nhưng việc triển khai chưa mang lại kết quả như mong muốn.

Do đó, cần có cơ chế về tài chính làm động lực, khuyến khích và thu hút nhân tài, đào tạo chuyên gia giỏi về KH&CN tập trung vào những lĩnh vực kinh tế và xã hội đang cần thay vì dàn trải như hiện nay.

Phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường cho rằng trong điều kiện nguồn lực hạn hẹp, thời gian tới, ngành KH&CN nên tập trung vào những mũi nhọn, khu vực có dư địa phát triển với tác dụng lan tỏa, kết quả tức thì như nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ…, ưu tiên hướng vào ngành hàng nông sản có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD. Đồng thời, ngành KH&CN tập trung nhiều vào việc xây dựng và hoàn thiện các qui chuẩn, tiêu chuẩn phục vụ cho nền kinh tế.

Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh cũng cho rằng chúng ta sẽ đối mặt với áp lực cạnh tranh rất lớn khi gia nhập nhiều hiệp định thương mại tự do với các hàng rào, tiêu chuẩn kỹ thuật cao nhưng thuế quan lại giảm.

Vì vậy, theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, ngành KH&CN cần quan tâm vấn đề này để làm sao nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam, đồng thời bảo vệ sản xuất trong nước.

Ông Trần Tuấn Anh cũng đặt hàng: “Hàng loạt dự án, nhà máy thuộc lĩnh vực công thương cần sự hợp tác của ngành KH-CN trong vấn đề bảo vệ môi trường”.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng nghiên cứu KH-CN phải gắn với thị trường trên cơ sở hiểu thị trường đang cần gì, sẽ cần gì để đưa ra hướng đi phù hợp nhất, từ đó ông đề nghị “cân nhắc hình thành một chợ giao dịch về công nghệ để ở đó, nhu cầu công nghệ và sản phẩm công nghệ có thể giao thoa với nhau”.

“Cán bộ KH-CN đã giỏi chuyên môn rồi còn phải biết kinh tế, phải vận dụng vào kinh tế, vào đời sống, phải có thực tiễn, chứ KHCN giữa trời thì làm sao biết đời sống sản xuất ra làm sao?”, Thủ tướng lưu ý và đề nghị Bộ và các đơn vị trong hệ thống KHCN bám sát thực tiễn, bám sát doanh nghiệp, lắng nghe "hơi thở cuộc sống", xem cuộc sống cần gì với tinh thần phối hợp tốt “ba nhà” (nhà khoa học, nhà nước, nhà sản xuất).

Thể chế, cơ chế… đi trước

Sau khi lắng nghe ý kiến đề xuất từ nhiều bộ ngành, địa phương, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng muốn phát triển KH-CN thành công thì phải có sáu yếu tố: Thể chế, cơ chế, môi trường; con người; nguồn lực; cơ sở hạ tầng; năng lực hội nhập và năng lực kiến tạo quản trị của nhà nước cho KH-CN.

Người đứng đầu Chính phủ cũng khẳng định “luôn lắng nghe và tiếp mọi cán bộ khoa học có năng lực, muốn đóng góp xây dựng Tổ quốc”.

Dẫn ví dụ về trường hợp một nhà khoa học Việt kiều, mặc dù không am hiểu nông nghiệp nhưng khi về quê ở Nam Bộ thấy nước mặn lên xuống, bà con nông dân không biết nên lấy nước mặn tưới cây ăn quả, bị thiệt hại nặng nên đã đặt hệ thống quan trắc tự động để phát hiện nước mặn mang lại hiệu quả cao, Thủ tướng nhấn mạnh: phải tạo thể chế thông thoáng trong phát huy nhân tài, sử dụng người tài, kể cả người chưa vào Đảng, kiều bào là những nhà khoa học ở nước ngoài nhưng có nguyện vọng cống hiến năng lực và kinh nghiệm cho quê hương.

“Trước cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, đòi hỏi Việt Nam phải đổi mới, kiến tạo lại nền hành chính để phát huy vai trò của KHCN, nhất là con người và thể chế. Tinh thần chung là khai phóng mọi nguồn nhân lực sáng tạo để đưa đất nước tiến lên vững vàng. Việc tháo gỡ thể chế nào kìm hãm sự phát triển của KHCN thì chính Bộ KH&CN phải đề xuất lên Trung ương Đảng, Chính phủ” - Thủ tướng nhấn mạnh và yêu cầu ngành KH&CN cần đẩy mạnh hội nhập quốc tế, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư, ứng dụng KH&C,; tập trung tháo gỡ nút thắt trong thể chế về KHCN.

“Phải bảo đảm năng lực thực thi pháp luật trong việc bảo vệ quyền tài sản, quyền sở hữu trí tuệ, nếu không chúng ta khó có thể phát huy nội lực và tranh thủ ngoại lực. Không có tập đoàn quốc tế nào muốn đặt trung tâm nghiên cứu và thiết kế ở Việt Nam nếu họ e ngại về quyền sở hữu trí tuệ”- Thủ tướng thẳng thắn phân tích và yêu cầu Bộ KH&CN cần rà soát, đánh giá toàn bộ đội ngũ cán bộ khoa học của Việt Nam để xây dựng quy hoạch chiến lược đào tạo và sử dụng tối ưu.