Bác sĩ Đinh Huỳnh Linh (phải) - Ảnh do nhân vật cung cấp

Ngày 13-1-2019, vận động viên Võ Văn Thơm (23 tuổi) đã đột tử khi tham dự giải HCMC marathon. Thông tin này khiến cộng động chạy bộ Việt Nam rất hoang mang, lo lắng. 

Dưới đây là bài viết của bác sĩ Đinh Huỳnh Linh về Nguy cơ tim mạch trên đường chạy bộ để bạn đọc có thêm thông tin. Không chỉ là bác sĩ tim mạch, Đinh Huỳnh Linh còn là một trong những vận động viên marathon phong trào hàng đầu tại Việt Nam hiện nay.

Trong giải London marathon năm 2016, anh David Seath, một sĩ quan quân đội, đã gục xuống khi còn cách đích 5 km, sau đó tử vong mặc dù được cấp cứu rất kịp thời. Gần đây, ở giải HCMC Marathon diễn ra ngày 13-1-2019, cũng có một vận động viên trẻ không may gục xuống khi đang chạy bộ. Cách đây không lâu, ở Mỹ cũng ghi nhận một trường hợp cô bé 16 tuổi tử vong sau khi hoàn thành cự ly half marathon (21km)

Năm 2007, anh Ryan Shay, một trong những vận động viên marathon xuất sắc nhất nước Mỹ tại thời điểm đó, cũng đột tử khi đang tham gia cuộc đua quốc gia tuyển chọn đội tuyển Olympic marathon Mỹ. Ryan Shay là dân thể thao nòi, với tố chất và cường độ luyện tập vượt trội người thường, đã chinh chiến hàng trăm giải chạy lớn nhỏ và dành vô số chức vô địch từ hồi thiếu niên. Sau khi giải phẫu tử thi, nguyên nhân chết được kết luận là do rối loạn nhịp tim xuất phát từ một mô cơ tim bất thường.

Còn vài tai nạn thương tâm và đau lòng trên đường chạy bộ nữa. Phần lớn đều gặp ở người trẻ tuổi, có sức khoẻ tốt cùng lối sống tích cực.

Điều này khiến người chạy bộ đường dài không khỏi lo lắng: liệu một tình huống tương tự có thể xảy đến với mình hay không? Có cần phải tầm soát nguy cơ hay không? Hay tốt nhất là xa rời chạy bộ - môn thể thao "nguy hiểm? "Có kiêng có lành!!!"

Trong bất cứ vấn đề nào luôn cần cái nhìn khoa học khách quan, thay vì thưởng thức những niềm tin mơ hồ, nghe theo những đồn thổi vô căn cứ. Nhất là trong những trường hợp tử vong, nếu không có giải phẫu thi thể, rất khó để kết luận chính xác tuyệt đối về nguyên nhân tử vong.

Trước hết, phải nói rằng xác suất đột tử trên đường chạy cực kỳ thấp. Mỗi ngày, trên thế giới có hàng trăm, hàng ngàn giải chạy bộ. Mỗi giải chạy lại có hàng trăm, hàng nghìn, hay cả chục nghìn người tham gia. So với toàn bộ số người chạy giải, vài ca đột tử lẻ tẻ chiếm tỉ lệ vô cùng nhỏ. 

Một nghiên cứu đăng trên tờ New England Journal of Medicine - tạp chí y khoa uy tín số 1 thế giới, theo dõi 10,9 triệu lượt người chạy marathon ở Mỹ từ năm 2000 tới năm 2010, cho thấy có tổng cộng 59 trường hợp ngừng tim (tỉ lệ 0,54/100000), trong đó có 42 ca tử vong (tỉ lệ 0,39/100000). Đây là tỉ lệ thấp hơn rất nhiều so với tỉ lệ chết vì tai nạn giao thông, chết do thiên tai, hay chết khi tham gia các môn thể thao khác (như leo núi, đạp xe,…)

Quay về với câu chuyện đột tử trên đường chạy bộ. Tạm định nghĩa đột tử là tử vong chưa rõ căn nguyên trong vòng 60 phút kể từ khi xuất hiện triệu chứng. 90% các ca đột tử là do nguyên nhân tim mạch, nếu đột tử ở lứa tuổi trên 40 chủ yếu là nhồi máu cơ tim, đột tử ở lứa tuổi dưới 40 có thể do những bệnh tim mạch bẩm sinh hoặc mắc phải. 

Các bệnh tim mạch bẩm sinh đáng ngại bao gồm: hội chứng QT kéo dài, hội chứng Marfan, hội chứng Brugada, bệnh cơ tim phì đại, bất thường động mạch vành, còn tồn tại luồng thông trong tim, các cơn nhịp tim nhanh kịch phát, các dị dạng mạch máu não… 

Những bệnh lý tim mạch mắc phải có thể gồm: bệnh mạch vành, tiền sử viêm cơ tim gây bệnh cơ tim hay rối loạn nhịp, bệnh cơ tim giãn do rượu, co thắt mạch vành do sử dụng cocaine, rối loạn nhịp tim do dùng thuốc.

Trong các môn thể thao thì chạy bộ đường dài - nhất là khi chạy, nhịp tim tăng cao - có cường độ vận động thuộc loại cao nhất. Mất nước, rối loạn điện giải, say nóng, sự gắng sức quá mức, có thể đóng vai trò khởi phát quá trình bệnh lý. Dân chạy bộ lo sợ cũng có lý nhưng cần thận trọng với các nguồn thông tin, tránh sự hoang mang không cần thiết.

Có cần thiết tiến hành thường quy các thăm dò chức năng tim mạch để tầm soát nguy cơ trước khi chơi thể thao hay không? Câu trả lời chính thức của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (American Heart Association, AHA) là không. Tuy nhiên, có thể cần khai thác tiền sử, hỏi bệnh, và khám lâm sàng với những đối tượng nguy cơ cao.

Gần đây, năm 2017, bản đồng thuận của Hiệp hội Tim mạch Châu Âu (ESC), Hiệp hội Nhịp học Châu Âu (EHRA), Hiệp hội Dự phòng bệnh Tim mạch Châu Âu (EACPR) cũng thống nhất không có chỉ định sàng lọc bệnh tim mạch một cách thường quy ở những người trẻ tuổi không triệu chứng chơi môn thể thao sức bền. Lý do ở chỗ tỉ lệ biến cố thấp, tỉ lệ bỏ sót bệnh cao, cùng với chi phí đắt đỏ nếu áp dụng ở quy mô lớn.

Theo tôi, người chạy bộ có thể yên tâm tập luyện nếu thoả mãn TẤT CẢ các yếu tố dưới đây:

KHÔNG có tiền sử đau ngực, khó thở

KHÔNG có tiền sử cảm giác hẫng hụt ở ngực hay tim đập rối loạn không đều

KHÔNG có tiền sử mệt thỉu, thoáng ngất (giận bố mẹ, giận người yêu mà "ngất lịm" vài chục phút thì không tính)

Trong gia đình KHÔNG có ai tiền sử bệnh tim từ lúc trẻ, hoặc đột tử khi trẻ (trẻ tạm tính là dưới 40 tuổi)

Theo dõi điện tâm đồ liên tục 24 giờ (Holter điện tâm đồ) KHÔNG có đoạn ngưng xoang dài, và KHÔNG có rối loạn nhịp tim nặng

Số đo huyết áp KHÔNG vượt quá 140/90 mmHg

Siêu âm tim kết luận KHÔNG có bất thường

Nếu ít nhất 1 câu ý trên là CÓ, cần đến khám chuyên khoa tim mạch nghiêm túc và kỹ càng.

Đôi khi sau khi chạy dài (nhất là chạy ở ngưỡng lactat), bạn có thể hụt hơi hay chóng mặt đôi chút. Cũng chẳng có gì đáng ngạc nhiên cả, toàn bộ cơ thể bạn đang trong trạng thái "nợ oxy", và phải sử dụng năng lượng chuyển hoá yếm khí để vận cơ. Bạn chỉ cần bình tĩnh hít thở sâu vài phút là mọi việc trở lại bình thường.

Ngoài ra, những người tập thể thao đều đặn còn có thể gặp "hội chứng tim vận động viên" , biểu hiện là nhịp tim chậm hơn bình thường, và siêu âm có hình ảnh tim to. Đây cũng là một biến đổi sinh lý không có gì đáng ngại, nhất là khi bạn không biểu hiện triệu chứng và kết quả siêu âm hay điện tim không cho thấy bất thường gì khác.

Nếu bạn cần một bằng chứng khẳng định về việc chạy bộ ở người có bệnh tim, hãy nhìn "nữ hoàng chân đất" Phạm Thị Bình, quán quân đường chạy marathon ở SEA Games 2013. Cô bị bệnh thông liên nhĩ, đã được làm thủ thuật bít lỗ thông, và sau đó sinh hoạt hoàn toàn bình thường, thậm chí cường độ vận động còn vượt xa người bình thường.

Các vận động viên tham dự giải marathon Heritage Hà Nội 2018 - Ảnh: BTC cung cấp

Kết luận, dù thế nào, tập luyện chắc chắn là tốt hơn rất nhiều so với không tập luyện. Tập thể dục đều đặn giúp ngăn ngừa tình trạng béo phì, tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu - đây đều là những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây tử vong tim mạch. 

Dĩ nhiên, bạn có thể đến khám bác sỹ nếu muốn. Nếu mọi kết quả thăm khám bình thường mà điều không hay vẫn xảy ra - như trường hợp anh David Sheath, thì xác suất đó nhỏ hơn xác suất bạn đi ngoài đường và bị sét đánh chết giữa trời quang mây tạnh.

Hãy nhớ rằng bản thân mỗi buổi tập thể lực hàng ngày đã là một bài kiểm tra tuyệt vời đối với sức khoẻ của bạn rồi. Không chỉ sức khoẻ tim mạch mà còn là sức khoẻ hệ cơ, xương, khớp, và cả sự dẻo dai bền bỉ về tinh thần nữa.

Chúc mọi người luôn chạy bộ vui vẻ và giữ gìn sức khoẻ.

Ở vạch về đích giải marathon Hanoi International Heriatge Marathon 2018 (HIHM 2018) diễn ra sáng 21-10, đã có người gục xuống và khóc.