Đổi tên có được không?

* Một số tài xế cho rằng với cao tốc 2 làn, 4 làn hạn chế chỉ khai thác được tốc độ tối đa 80 - 90km/h, tương đương quốc lộ, thì chưa nên gọi là đường cao tốc để người đi đường có ứng xử phù hợp. Ông nghĩ thế nào?

- Đường quốc lộ ngoài khu vực đông dân cư xe được chạy với tốc độ tối đa 80km/h (không có dải phân cách cứng ở giữa) đến 90km/h (có dải phân cách cứng). Nếu đi trên quốc lộ mà vắng xe thì tài xế không ức chế như đi cao tốc 2 làn, tốc độ tối đa 80km/h mà đông xe. Bởi vì nhiều người nghĩ đường cao tốc phải thông thoáng, tốc độ cao hơn quốc lộ nhưng thực tế vào đường cao tốc 2 làn hạn chế thấy quá đông, không chạy nhanh được.

Để đảm bảo an toàn giao thông thì điều kiện đường thế nào thì đặt tên, tổ chức khai thác cho đúng. Nếu hạn chế tốc độ chạy xe 80km/h thì nên gọi là đường ô tô thông thường cấp 1, cấp 2, cấp 3 và tổ chức khai thác, báo hiệu như đường ô tô thông thường để tài xế ứng xử cho đúng.

* Nhưng tên gọi đường cao tốc liên quan đến những yếu tố pháp lý trong quá trình đầu tư tuyến đường?

- Đúng là ở ta nếu làm đường cao tốc 2 làn xe mà không gọi tên là đường cao tốc thì không có cơ sở để giải phóng mặt bằng theo quy mô đầy đủ như quy hoạch của tuyến cao tốc đó. Đồng thời không thuyết phục được cấp thẩm quyền bố trí tổng mức đầu tư để làm đường theo tiêu chuẩn, chất lượng đường cao tốc. Vì vậy, phải gọi là đường cao tốc phân kỳ đầu tư.

Theo tôi, tên dự án thì gọi là cao tốc phân kỳ đầu tư. Còn khi đưa vào khai thác thì gọi là đường cấp 3, tổ chức giao thông phù hợp với quy mô đường và tốc độ khai thác cũng không ai thắc mắc. Giao thông cần đơn giản, giao thông mà phức tạp như trên bàn giấy thì rủi ro lớn, nguy cơ tai nạn cao.

Cần nhiều năm để hình thành văn hóa giao thông

Trong bối cảnh nguồn vốn còn hạn chế và một số vấn đề về kỹ thuật cho đường cao tốc có thể phát sinh trong quá trình sử dụng, những ngày qua việc thích ứng, học hỏi, tập thói quen, kỹ năng lái xe an toàn trên loại hình giao thông khá mới mẻ với nhiều tài xế ở Việt Nam cũng được nhiều người nói đến.

* Luật Giao thông đường bộ là bộ luật được tuyên truyền thường xuyên liên tục, nhiều người bị xử phạt nhưng thực tế trên đường vẫn có nhiều người bất chấp, cố tình phạm lỗi. Ông lý giải thế nào?

- Không phải nước nào cũng có tiền để làm đường cao tốc ra cao tốc. Đường cao tốc là sản phẩm cao nhất của ngành xây dựng đường, xuất hiện từ các nước có nền kinh tế, công nghiệp phát triển, được sử dụng bởi những công dân có trình độ phát triển con người cao.

Để có được những con người như thế thì nước nào cũng phải trải qua quá trình rèn luyện, phát triển. Ví dụ, một trẻ em của nước phát triển ngồi trên ô tô đã biết phải tuân thủ cái gì nhưng ở ta nhiều người lớn vẫn không biết hoặc bất chấp. Ở nước phát triển, một người từ ghế sau tài xế mở cửa để bước xuống sẽ làm người khác rất kinh ngạc do khác hoàn toàn với thói quen đã được hình thành.

Với những hạn chế này của chúng ta, phạt là nên, thậm chí là phạt mức rất cao để người ta thay đổi hành vi. Nhưng cũng đừng quá sốt ruột. Bởi vì những thói quen cần 10 năm, 20 năm để hình thành. Nhiều tài xế vi phạm, lái xe ẩu vì chưa có thói quen, tác phong lái xe chuyên nghiệp chứ không hẳn là liều lĩnh. Khi còn đói khổ thì ai cũng coi chuyện an toàn thực phẩm như cái gì đó xa xỉ, nhưng khi ở điều kiện tốt hơn thì đây là chuyện đương nhiên.

* Theo ông, ngoài tuyên truyền, cần đầu tư hệ thống giám sát giao thông, phạt nguội qua hình ảnh, xử lý nghiêm mọi vi phạm, không có phân biệt xe cá nhân, xe kinh doanh vận tải, xe công vụ để tạo kỷ luật giao thông?

- Các nước châu Âu khi phát triển đường cao tốc trong thập niên 1960 cũng xảy ra nhiều tai nạn trên các tuyến đường mới trong vài năm đầu tiên. Những năm 1990 khi chúng ta vay vốn mở rộng quốc lộ 1, phía Ngân hàng Thế giới cũng lưu ý mở rộng đường sẽ kéo theo số vụ tai nạn tăng trong những năm đầu và thực tế xảy ra như thế.

Tuy nhiên, vẫn cần tăng cường tuyên truyền, thực thi pháp luật nghiêm minh để dần dần đi vào nề nếp. Mọi vi phạm giao thông cần phải xử phạt nghiêm, liên tục, không có vùng cấm như xử lý vi phạm nồng độ cồn. Xử lý nồng độ cồn hiện nay dù có những phản ứng rất mạnh, người bị phạt có thể bực tức, nhưng thử hỏi vợ con họ nghĩ gì? Có thể đến thế hệ tiếp theo chúng ta sẽ có thói quen hành xử giao thông nghiêm túc, chuẩn chỉn hơn nếu tất cả làm nghiêm.

Tài xế xe gia đình cũng phải chuyên nghiệp

PGS.TS Nguyễn Quang Toản chia sẻ với giai đoạn mới đưa các tuyến cao tốc vào khai thác, cơ quan quản lý cần thận trọng theo dõi, rà soát, điều chỉnh tổ chức giao thông hợp lý để bảo đảm an toàn.

Với tài xế, cần tuân thủ kỷ luật giao thông nghiêm túc, chỉ cần một tài xế xử lý sai thì dễ gây tai nạn dây chuyền. Trong khi đó, ở nhiều nước phát triển, quan niệm những người lái xe gia đình là những tài xế nghiệp dư, không phải hành nghề lái xe chuyên nghiệp nên xác suất xảy ra tai nạn cao hơn. Chúng ta mới phát triển, tài xế nghiệp dư rất nhiều nên nhìn chung khó tránh chuyện tai nạn xảy ra nhiều.

Có thể tài xế nghiệp dư thâm niên cầm lái cao, kinh nghiệm đầy mình nhưng chủ yếu chạy đường đô thị tốc độ thấp, suy nghĩ và phản xạ trong 3-5 giây không có tác dụng với đường cao tốc.

Rèn kỹ năng lái xe trên đường cao tốc

TS.KTS Nguyễn Bảo Thành (Trường ĐH Mở TP.HCM) cho rằng bên cạnh một số tuyến cao tốc được xây dựng chưa đảm bảo tiêu chuẩn, nguyên nhân lớn dẫn tới tai nạn xuất phát từ thiếu kỹ năng lái xe trên đường cao tốc và ý thức kém.

Ông Thành kể trong dịp Tết Giáp Thìn 2024 vừa qua, ông tự lái xe đi du lịch dọc theo các cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây, Dầu Giây - Phan Thiết, Phan Thiết - Vĩnh Hảo... và nhận thấy tình trạng "tài mới" thiếu kỹ năng xử lý tình huống gây va chạm giao thông rất dễ bắt gặp. Đáng chú ý nhất là hầu hết ô tô, xe tải vào cao tốc đều thi nhau chạy, quên luôn việc phải giữ khoảng cách an toàn tối thiểu.

"Thậm chí, có những "tài mới" chưa rành biển báo trên đường cao tốc, chạy chậm bám làn trái cản trở giao thông. Đến đoạn tách nhập làn thì họ khá lúng túng, đột ngột giảm tốc rất nguy hiểm. Ngoài ra, một số trường hợp tai nạn trên cao tốc cũng xảy ra do tài xế cố tình lái ẩu, vượt ẩu do không nắm được kiến thức về điểm mù của xe tải, xe container...", ông Thành đưa ra nhận định.

Từ đó, ông Thành đề xuất nên nghiên cứu để đưa thêm phần kỹ năng lái xe trên cao tốc vào chương trình đào tạo, sát hạch lái xe một cách bài bản, đầy đủ. Trong đó, chú trọng vào kỹ năng đọc biển báo, tốc độ, nhập tách làn, ra vào cao tốc, vượt lên; kỹ năng giữ khoảng cách an toàn, xử lý tình huống bất ngờ... cũng cần được quan tâm đào tạo.

"Chương trình hiện nay có nhưng có vẻ chưa đủ nhắc nhớ, phần lớn học viên ít quan tâm và chỉ học đối phó. Thậm chí có thể đưa vào theo dạng tình huống mô phỏng nâng cao cảnh báo là rất cần thiết, giúp học viên bổ sung kỹ năng phản xạ tình huống có thể gặp trên cao tốc", ông Thành đề xuất.

Bàn về giải pháp chung một cách toàn diện, ông Thành cho rằng cần phải đồng bộ ba giải pháp cả về đáp ứng quy chuẩn đường cao tốc, kỹ năng lái xe trên cao tốc kết hợp chế tài nghiêm với cánh tài xế chạy ẩu.

Đồng tình, bà Nguyễn Thị Minh Sáu, chuyên gia về đô thị ở TP.HCM, chia sẻ thêm trong khi chờ hạ tầng thì có thể tập trung vào dạy kỹ năng, xử nghiêm vi phạm để chấn chỉnh.

"Chạy ẩu không thể đổ lỗi cho hạ tầng, không có đường sá nào đủ an toàn cho người đi ẩu", bà Sáu nói. Vì thế, cần tăng cường hệ thống camera ghi hình, phạt nguội "đúng người, đúng lỗi" một cách nghiêm minh, đảm bảo tính răn đe.