Hiểu rõ cơ chế

Nicotin có trong thuốc lá làm tăng cường quá trình tiêu thụ năng lượng của cơ thể thông qua các cơ chế sau:

- Kích thích men lipoprotéin – lipase làm tăng cường huy động mỡ dự trữ, tăng cường quá trình ly giải lipide, giảm thiểu quá trình tổng hợp lipide. Giảm khối lượng mỡ đi kèm với việc tái phân phối lượng mỡ trong cơ thể, mỡ tập trung ở bụng nhiều hơn ở hông và hình thành biểu hình nam (khác với biểu hình nữ là tập trung mỡ ở hông nhiều hơn ở bụng).

- Kích thích hệ thần kinh giao cảm làm tăng tổng hợp cathecolomin, tăng tốc độ chuyển hóa, tăng tạo nhiệt. Mỗi điếu thuốc lá hút vào làm tăng tiêu thụ năng lượng từ 8 – 10 Kcal do tăng tạo nhiệt và tăng tốc độ chuyển hóa. Như thế hút từ 20 – 30 điếu thuốc lá mỗi ngày thì mức tiêu hao năng lượng cộng thêm sẽ từ 200 – 300 kcal mỗi ngày.

- Ức chế tiết insulin, gây tăng đường huyết, làm giảm cảm giác đói, giảm nhu cầu ăn vào.

Như vậy sau khi cai thuốc lá, lượng nicotin giảm sẽ dẫn đến:

+ Giảm hoạt hóa men lipoprotein – lipase làm tăng tổng hợp và dự trữ mỡ; giảm kích thích hệ thần kinh giao cảm làm giảm tốc độ chuyển hóa, cơ thể sẽ "tiết kiệm" được từ 200 – 300 Kcal mỗi ngày; tăng tiết insulin làm giảm đường huyết tăng cảm giác đói và nhu cầu ăn vào.

+ Ăn uống nhiều hơn là hậu quả của việc tăng cường dự trữ mỡ trong cơ thể, giảm đường huyết; ngoài ra còn là hậu quả của thay đổi tương quan về thời gian giữa lúc ăn và thời điểm xuất hiện cảm giác no - đói với sự xuất hiện sớm cảm giác đói và xuất hiện muộn cảm giác no. Sự phục hồi tính nhạy cảm của các đầu dây thần kinh vị giác và khứu giác giúp người cai thuốc lá cảm thấy thức ăn ngon miệng hơn trước.

Như vậy một người cai thuốc lá nếu không tiết giảm ăn uống sẽ có dư thừa mỗi ngày từ 400 - 500 Kcal (trong khi đó nhu cầu năng lượng bình thường mỗi ngày của một người trưởng thành chỉ từ 2500 – 3000 Kcal). Hậu quả là chỉ cần vài tuần sau cai thuốc lá, người cai thuốc lá sẽ dễ dàng tăng từ 2 -3 kg. Tuy nhiên, ở những trường hợp ngoại lệ có đến 10% nam và 14% nữ tăng nhiều hơn 13 kg.

Biện pháp nào khống chế tăng cân do cai thuốc lá ?

- Cai thuốc lá với thuốc hỗ trợ

+ Nicotin thay thế: đây là biện pháp có hiệu quả nhất trong chống tăng cân, nicotin thay thế có thể dùng dưới dạng miếng dán hoặc kẹo nhai, dạng nhai có hiệu quả đặc biệt cho rối loạn hành vi ăn uống. Tuy nhiên cần phải xác định với người cai thuốc lá rằng nicotin thay thế chỉ có hiệu quả làm chậm thời gian tăng cân mà thôi và khi ngưng sử dụng nicotin thay thế thì cân nặng sẽ tăng.

+ Bupropion hydrochloride: thuốc chống trầm cảm thuộc nhóm ức chế bắt giữ dopamin và moradrenaline, là thuốc cai thuốc lá, đồng thời có tác dụng ức chế tăng cân do cai thuốc lá.

+ Varenicillin: kích thích đặc hiệu thụ thể nicotin a4b2 giúp cai thuốc lá và hạn chế tăng cân nặng. Hiện nay được xem là thuốc hiệu quả nhất trong cai thuốc lá.

- Thay đổi lối sống

+ Ăn uống: ăn ít thức ăn ngọt, mỡ và muối, uống nhiều nước, ăn nhiều trái cây và thức ăn nhiều chất xơ để phòng ngừa táo bón. Nếu tình trạng này vẫn không cải thiện, bác sĩ điều trị sẽ kê kèm thuốc xổ dạng xơ, thuốc có Mg... cho bệnh nhân.

+ Tập thể dục: tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày. Ưu tiên những môn tập thể dục nâng cao sức bền bỉ hơn là sức mạnh (ví dụ chạy bộ, bơi lội hơn là tập cử tạ); ưu tiên những môn thể thao có tính đồng đội hơn là cá nhân (ví dụ: đá banh, đánh cầu).

+ Khi cần thiết hãy đến khám bác sĩ: trong những trường hợp tăng cân bệnh lý, rối loạn hành vi ăn uống, người cai thuốc lá cần phải đến tư vấn bác sĩ chuyên khoa về cai thuốc lá, bác sĩ tâm thần và dinh dưỡng để có những chế độ điều trị phù hợp dùng thuốc và không thuốc.