Những di tích ở thành cổ Mes Aynak có tuổi đời 5000 năm của Afghanistan - Ảnh: AFP

Theo trang tin Ibtimes của Anh trong bộ phim tài liệu có tên "Saving Mes Aynak" (Cứu lấy Mes Aynak) phát sóng trên mạng truyền hình Netflix, các nhà khảo cổ học cho biết đang phải khẩn trương đẩy nhanh công tác khai quật khu di chỉ khảo cổ thuộc di sản văn hóa thế giới được Unesco công nhận này "nếu không mọi thứ sẽ bị một mỏ đồng của Trung Quốc phá hủy".

Theo bộ phim tài liệu, hai doanh nghiệp khai khoáng nhà nước của Trung Quốc là Jiangxi Copper và Metallurgical Group Corporation (MCC) đang có kế hoạch phá hủy thành phố cổ Phật giáo Mes Aynak của Afghanistan để xây dựng mỏ khai thác đồng tại đây.

Thành cổ này nằm cách thủ đô Kabul khoảng 40 km về phía đông nam. Tại đây, từ thuở xa xưa, các tín đồ Phật giáo đã xây dựng các khu chùa chiền, nhà ở và chợ búa.

Mes Aynak là nơi có trữ lượng đồng lớn thứ hai thế giới. Ước tính trữ lượng đồng ở đây có giá trị hơn 100 tỉ USD.

Bộ phim tài liệu cho biết các cư dân sống trong những ngôi làng gần thành cổ đã phải rời bỏ nhà cửa theo yêu cầu xây dựng mỏ khai thác đồng của hai doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc.

Trong bộ phim, phó chủ tịch công ty MCC, ông Zhengou Liu nói rằng người dân đã được thông báo trước về việc này.

Tuy nhiên ông Javed Noorani thuộc tổ chức Integrity Watch Afghanistan bác bỏ chuyện đó. Ông nói: "Người dân rất lo lắng vì họ bị buộc phải rời khỏi nhà cửa mà không hề có sự tham vấn cũng như đồng thuận trước đó".

Cũng theo ông Javed Noorani kế hoạch khai thác mỏ đồng của doanh nghiệp Trung Quốc là "sự vi phạm các tiêu chuẩn và luật pháp quốc tế về khảo cổ học".

Ông Liu cũng cho biết MCC sẽ chuyển một số công việc của họ cho các công ty của Afghanistan và tạo công ăn việc làm cho người dân sở tại.

Tuy nhiên ông Brent Huffman, đạo diễn của bộ phim tài liệu, nói rằng doanh nghiệp Trung Quốc đã không giữ lời hứa. Ông kể: "Các ngôi làng đã bị phá hủy. Người dân được hứa hẹn sẽ có ngôi làng mới, nhưng nó vẫn chưa được xây".

Ông Brent Huffman nói thêm các doanh nghiệp khai khoáng của Trung Quốc đã được chính phủ Afghnistan bật đèn xanh trong quá trình triển khai dự án của họ.

Ông nói: "Họ (chính phủ Afghanistan) ủng hộ việc khai khoáng và tin rằng đó sẽ là giải pháp kỳ diệu cho mọi khó khăn của Afghanistan. Gần đây Taliban và tổng thống Trump cũng đã tuyên bố họ ủng hộ mỏ khai thác đồng ở Mes Anyak. Thật không thể tin nổi".

Không chỉ là việc phá hủy khu di sản thế giới, dự án khai thác đồng của doanh nghiệp Trung Quốc còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới vấn đề môi trường, theo ông Huffman.

Ông nói: "Sẽ có một khu vực bị nhiễm độc khủng khiếp mà không ai có thể trở lại sống ở đó. Các khu vực chứa nước sinh hoạt và nước đổ vào Kabul và Pakistan sẽ bị ô nhiễm vĩnh viễn".