"Tôi đi thẩm định thấy mức chênh lệch giữa lãi suất huy động và cho vay chỉ 2,5-2,6% ngân hàng đã sống tốt rồi, nay mức chênh đến hơn 3% thì quá mức"

Ông Nguyễn Đại Lai (nguyên phó vụ trưởng Vụ Chiến lược phát triển ngân hàng - Ngân hàng Nhà nước)

Mặc dù tín dụng tăng trưởng âm, nguồn thu từ dịch vụ hạn chế nhưng lợi nhuận của các ngân hàng (NH) vẫn tăng cao so với cùng kỳ năm 2011.

Các NH thương mại có vốn nhà nước chi phối như Vietinbank, Vietcombank đều bị giảm dư nợ tín dụng với mức giảm lần lượt là -0,64% và -0,57% trong quý 1, tuy nhiên lợi nhuận của Vietinbank tăng trưởng đến 60%. Theo các NH, nguồn thu chính trong tổng lợi nhuận chủ yếu đến từ hoạt động cho vay. Ông Lê Đức Thọ, phó tổng giám đốc Vietinbank, cho biết nguồn thu từ hoạt động cho vay chiếm khoảng 70% tổng lợi nhuận, 30% còn lại đến từ các nguồn khác.

Phó tổng giám đốc một NH cổ phần tại quận 1, TP.HCM xác nhận cơ chế thỏa thuận lãi suất (LS) cho vay trong khi giới hạn trần LS huy động cũng mang lại lợi thế cho các NH. Thời gian qua, trần LS huy động giảm rất nhanh, trong khi LS cho vay vẫn bị ràng buộc bởi chu kỳ thay đổi LS cũng như các điều khoản trong hợp đồng ký kết với khách hàng. Do vậy, NH có điều kiện duy trì LS cho vay cao trong thời gian lâu hơn. Chưa kể, dù tăng trưởng tín dụng âm tuy nhiên các NH vẫn có nguồn thu từ các hợp đồng cho vay cũ. Đặc biệt việc trì hoãn hoặc giảm không đáng kể LS cho các hợp đồng vay cũ cũng mang lại lợi nhuận không nhỏ cho các NH.

Theo vị phó tổng giám đốc này, hiện nay những NH cổ phần lớn, có dịch vụ tốt thì nguồn thu từ tín dụng vẫn chiếm trên 60%, những NH quy mô trung bình nguồn thu từ tín dụng từ 70-75%, còn những NH cổ phần mới thành lập, NH từ nông thôn lên đô thị, nguồn thu từ lãi vay chiếm 90-95%. Ngay cả NH lớn như Eximbank, lợi nhuận từ các hoạt động dịch vụ, kinh doanh ngoại hối, đầu tư chứng khoán, thu nhập góp vốn mua cổ phần trong quý 1 đều giảm mạnh so với cùng kỳ năm 2011 do tình hình kinh tế khó khăn, doanh nghiệp có xu hướng hạn chế sử dụng các dịch vụ của NH để có thể tiết kiệm các chi phí đầu vào.

Theo một chuyên gia kinh tế cấp cao, nghịch lý tăng dư nợ thấp, nguồn thu từ tín dụng lại cao cho thấy tỉ lệ lãi biên tại các NH rất cao. Trong điều kiện hiện nay, việc NH Nhà nước giới hạn trần LS đầu vào trong khi lại thả nổi LS đầu ra là cơ hội vàng giúp các NH có lãi lớn.

Điều này có thể minh chứng từ số liệu thống kê mới đây của NH Nhà nước TP.HCM. Theo thống kê của NH Nhà nước TP.HCM, tính đến ngày 29-5, tức gần một tháng triển khai áp trần lãi vay, chỉ có 650 doanh nghiệp tiếp cận được vốn ưu đãi với tổng dư nợ gần 7.000 tỉ đồng. Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Hoàng Minh, phó giám đốc NH Nhà nước TP.HCM, cho biết đến nay một số lĩnh vực vẫn phải vay theo LS thỏa thuận lên đến 17,5-18%/năm.

Tuy nhiên, theo các NH, ngoài yếu tố nguồn thu từ tín dụng còn có nguyên nhân khác ảnh hưởng đến lợi nhuận của các NH chính là cách thức mà các NH thương mại trích dự phòng rủi ro tín dụng. Với việc nhiều NH giảm trích lập dự phòng hoặc trích lập dự phòng chưa đầy đủ, thì mức lợi nhuận có được sẽ ở mức cao hơn nhiều so với mức lợi nhuận nếu trích lập đầy đủ. Chưa kể, nhiều NH báo lãi cao nhưng nếu trích lập dự phòng rủi ro đầy đủ thì gần như lợi nhuận không còn.

Phóng to

Sản xuất giấy vệ sinh cao cấp tại Nhà máy giấy Sài Gòn - Mỹ Xuân trong Khu công nghiệp Mỹ Xuân A, huyện Tân Thành, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu - Ảnh: THANH ĐẠM

Đầu tư đến 2.000 tỉ đồng cho dự án Nhà máy giấy Mỹ Xuân 2 vào thời điểm năm 2007, hiện Công ty cổ phần Giấy Sài Gòn vẫn đang trong quá trình trả nợ với số lãi phải trả năm sau cao hơn năm trước. Ông Cao Tiến Vị, chủ tịch HĐQT, cho biết nếu như năm 2009 số lãi phải trả xấp xỉ 45 tỉ đồng thì năm 2010 nhảy vọt lên 60 tỉ đồng, năm 2011 là 80 tỉ đồng và dự kiến năm 2012 là 200 tỉ đồng. “Ba năm nay, mở mắt ra tôi phải tìm đủ mọi cách để trả lãi vay ngân hàng, khi mà lãi suất từ 12%/năm đã vọt lên ngoài 22%/năm, thậm chí có thời điểm tôi đã phải trả khoản lãi vay với mức 24%/năm” - ông Vị nói. Để có tiền trả lãi cho dự án thứ hai này, toàn bộ lợi nhuận của nhà máy hiện tại đều “đổ hết” vào đây.

Ông Nguyễn Phúc, giám đốc Công ty TNHH may mặc Coxmo (TP.HCM), cho biết ông vừa vay 1,5 tỉ đồng chuẩn bị nhập nguyên liệu cho đợt hàng sản xuất mới với lãi suất 18%/năm. Theo ông Phúc, dù đáp ứng đầy đủ tiêu chí vừa và nhỏ, nhưng các ngân hàng vẫn không thể giải quyết cho ông mức lãi suất 14%/năm như yêu cầu của Ngân hàng Nhà nước. “Họ nói sẽ giải quyết cho tôi mức lãi suất 14%/năm với điều kiện ngoài phần lãi gốc hằng tháng phải trả, lãi suất tôi vẫn phải trả 14%/năm trên tổng mức đã vay, bất kể tôi có trả bớt lãi gốc hàng bao nhiêu tháng đi chăng nữa. Tính toán kiểu này, thà tôi chịu mức lãi suất 18%/năm còn hơn!” - ông Phúc ngao ngán nói. Theo tính toán của ông Phúc, năm ngoái chỉ tính riêng tiền lãi ông phải trả cho các khoản vay tròm trèm 1 tỉ đồng. Dự kiến năm 2012 số lãi phải trả tầm 600-700 triệu đồng, “không phải vì lãi suất hạ mà vì tôi đã vay ít lại. Nói thật tiền lời làm ra cũng không đủ trả tiền lãi nên vay nhiều càng... khổ. Nhưng không vay thì không được” - ông Phúc nói.

Cũng chịu cảnh “mở mắt ra chưa làm gì phải tính tiền trả lãi vay ngân hàng”, ông L.M., phụ trách tài chính Công ty TNHH HB hoạt động trong lĩnh vực sản xuất kính xây dựng (Q.5, TP.HCM), cho rằng dù lãi suất cho vay hiện tại có hạ, còn 17%/năm thay vì 20%/năm như công ty ông vay cách đây vài tháng, nhưng mức lãi suất như vậy vẫn là quá cao so với sức chịu đựng của doanh nghiệp. Với số vốn lưu động cần phải vay khoảng 20 tỉ đồng với lãi suất 17%/năm, ông M. tính sơ sơ mỗi tháng tiền lãi ông phải trả khoảng 400 triệu đồng, bất kể tháng đó lượng hàng bán ra có tốt hay không. Năm ngoái, ước tổng tiền lãi vay ngân hàng mà công ty ông phải trả trên 7 tỉ đồng. “Năm 2012 tổng tiền lãi phải trả chắc khoảng 5 tỉ đồng vì chúng tôi đã siết lại các khoản vay, chỉ vay những khoản thật cần thiết.

Theo ông Đỗ Duy Thái - tổng giám đốc Công ty cổ phần Thép Việt (Pomina), những doanh nghiệp đầu tư trong lĩnh vực công nghiệp nặng như Pomina “tiền trả lãi cho ngân hàng luôn ám ảnh không ngừng!”. Theo ông Thái, chỉ tính sơ tiền lãi phải trả cho các khoản vay cố định (đầu tư dây chuyền thứ hai sản xuất thép) hay các khoản vay lưu động mất đứt xấp xỉ 2 tỉ đồng/ngày. “Lúc nào đầu tôi cũng phải căng ra để tính toán sao cho bài toán kinh doanh đạt mức hiệu quả cao nhất. Vì nếu không, làm sao có đủ để trả lãi vay khi mà các dự án đầu tư đều ở trong trạng thái không thể dừng lại được” - ông Thái chia sẻ.

Tương tự, ông Nguyễn Tôn Quyền, phó chủ tịch Hiệp hội Gỗ và lâm sản VN, cho biết hầu hết các doanh nghiệp bị tồn kho, có nơi tồn kho 30-40% mà phải chịu lãi suất cao đã khiến nhiều khoản vay ngân hàng tự nhiên trở thành nợ xấu. Chính mức lãi suất cao của ngân hàng đã khiến nhiều doanh nghiệp đáng ra có lãi, có thể trả nợ đã trở nên lỗ, không thể trả nổi. “Nếu lãi suất chỉ 14-15% họ có thể hòa hoặc lãi chút ít, phát triển sản xuất” - ông Quyền nói.