Ảnh minh họa. Nguồn: mondomarevivo.com

Những hình ảnh thường thấy ở bệnh nhân xơ gan:

- Thừa cân - thừa nước;

- Teo cơ;

- Phù chân, bàn tay, phù vùng thấp;

- Cổ chướng, tràn dịch màng phổi;

- Biến đổi màu sắc da (xạm da, vàng da);

- Mắt vàng;

- Các chấm, mảng xuất huyết, nơi tiêm truyền, sao mạch;

- Nổi các tĩnh mạch dưới da bụng.

Mục tiêu dinh dưỡng cho bệnh nhân xơ gan

- Phòng tránh bệnh não gan – hôn mê gan (do tăng amoniac máu);

- Không ăn các chất tăng gánh nặng xử lý cho gan hoặc độc với gan;

- Giảm thiểu tình trạng cổ chướng;

- Phòng ngừa hiện tượng teo cơ (sarcopenia), tích tụ mỡ;

- Cải thiện sự ngon miệng, chất lượng cuộc sống.

Phương pháp dinh dưỡng điều trị

Đối với bệnh nhân xơ gan, tổng lượng calo 25-40 kcal/kg/ngày tuỳ theo tình trạng hoạt động thể lực. Với những tình trạng xơ gan ổn định không có tăng nhu cầu chuyển hoá, việc cung cấp quá nhiều calo có thể kèm theo tăng gánh nặng cho gan, tích đọng mỡ đặc biệt ở các bệnh nhân hồi sức. Thông thường bệnh nhân xơ gan nên đạt ở mức 25-30 kcal/kg ngày là phù hợp cho mức độ hoạt động hằng ngày.

Chất đạm (protein)

Thành phần đáng lưu tâm nhất trong chế độ ăn ở bệnh nhân xơ gan. Khi đưa vào bệnh nhân quá nhiều đạm sẽ làm tăng gánh nặng cho gan suy, tăng sản sinh amoniac và nguy cơ gây bệnh não gan và hôn mê gan. Bệnh nhân sẽ mệt nhiều hơn nếu ăn chế độ giàu protein. Đạm động vật có chứa nhiều methionine, tryptophane sẽ bị chuyển hoá trong lòng ruột sinh ra các chất chuyển hoá độc cho hệ thần kinh (mecarptan, oxyphenol..). Sử dụng các loại đạm thực vật có chứa nhiều arginine giúp làm giảm amoniac máu nhờ làm tăng tổng hợp ure.

Tuy vậy, nếu hạn chế ăn đạm sẽ làm tăng hiện tượng giáng hoá cơ, tăng tiêu huỷ cơ và teo cơ ở bệnh nhân xơ gan. Nghiên cứu cho thấy nếu ăn hạn chế đạm không làm giảm nguy cơ bệnh não gan so với chế độ đạm 1,2 gram/kg/ngày (mức cao).

Sử dụng acid amin chuỗi nhánh BCAA (leucine, isoleucine, và valine) rất tốt cho bệnh nhân xơ gan nhờ tác dụng lên hoạt động của serotonin não, ức chế con đường tiêu huỷ protein gây teo cơ. Acid amin chuỗi nhánh với liều 12-14 gram/ngày giúp bệnh nhân ăn ngon miệng hơn và chống suy mòn cho bệnh nhân xơ gan, giảm tỉ lệ tử vong 35% sơ với bệnh nhân ăn chế độ thông thường. Đây là cơ sở để một số sản phẩm gọi là "đạm gan" ra đời.

Khi bệnh nhân ổn định nên ăn chế độ ăn nhiều đạm từ 1,2 gram/kg/ngày. Nếu bệnh nhân ở giai đoạn mất bù nên sử dụng protein < 0,8 gram/kg/ngày. Ưu tiên sử dụng BCAA.

Chất béo mỡ (lipid, fat)

Lượng mỡ nhiều sẽ gây tích luỹ ở gan và làm tăng tiến triển xơ gan. Nên tránh các loại mỡ xấu: Saturated fats, transfat và polyunsaturated fats omega 6.

Sử dụng các á kháng sinh (men thối, probiotic...)

Đặc biệt giá trị trong xơ gan. Sự mất cân bằng trong vi khuẩn chí của ruột, sự thẩm lậu vi khuẩn từ ruột vào máu gây tăng sản xuất amoniac tại ruột đi vào máu gây bệnh não gan, hôn mê gan. Uống bổ sung probiotic giúp làm giảm amoniac và nội độc tố máu, giảm sản xuất yếu tố viêm cytokine, peroxyl lipid, cải thiện xét nghiệm chức năng gan.

Bổ sung các chất chống oxy hoá và vitamin nhóm B

Những bệnh nhân xơ gan có suy giảm đáng kể nồng độ các men chống oxy hoá và nồng độ các dưỡng chất chống oxy hoá như vitamin E, kẽm, carotenoids. Về lý thuyết các chất này rất quan trọng vì có thể bảo vệ tế bào gan khỏi bị tổn thương. Acid folic cũng rất thiếu ở bệnh nhân xơ gan. Chính vì vậy việc bổ sung các vitamine và khoáng chất rất quan trọng trong dinh dưỡng điều trị xơ gan.

Chế độ ăn nhiều rau

Người bị xơ gan nên ăn càng nhiều rau càng tốt. Trong rau có nhiều chất xơ đóng vai trò không thể thiếu để giảm nồng độ amoniac máu theo 2 cơ chế. Một là, kích thích vi khuẩn trong đại tràng tiêu thụ nitrogen. Hai là, kích thích đào thải nitrogen qua ruột nhờ tăng đào thải phân. Trong rau còn có rất nhiều acid amin thực vật như arginin giúp tăng chuyển hoá ure.

Ăn nhạt

Đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát nước và dịch cổ chướng. Một số nghiên cứu chứng minh ăn nhạt làm cải thiện tỉ lệ tử vong ở bệnh nhân xơ gan. Tiêu chí là ăn không quá 2 gram muối/ngày và có thể kết hợp thêm thuốc lợi tiểu để thải muối làm tăng hiệu quả điều trị.

Ăn nhiều chất xơ

Chất xơ giúp tăng cường lưu thông ruột, tránh táo bón, tránh tích tụ amoniac máu. Sự kết hợp giữa chất xơ và probiotic giúp làm giảm biến chứng bệnh não gan và nhiễm khuẩn huyết sau phẫu thuật.

Bữa ăn nhẹ trước khi đi ngủ

Một bữa ăn nhẹ gồm glucid và đạm trước khi đi ngủ giúp làm giảm hiện tượng teo cơ rất hiệu quả. Phòng tránh hiện tượng tích tụ chất béo và tiêu hủy khối cơ về đêm. Tổng hợp 15 nghiên cứu về vai trò bữa ăn nhẹ trước khi đi ngủ giúp cải thiện cân bằng nitrogen và giảm tích tụ mỡ, nên khuyên bệnh nhân ăn các bữa nhỏ kèm theo một bữa ăn nhẹ trước khi đi ngủ. Nên tránh ngừng thời gian dài mà không được ăn vì khả năng chịu đói của bệnh nhân xơ gan rất kém. Những bệnh nhân cần phải nhịn ăn trong thời gian dài cho thủ thuật, thăm dò chức năng, phẫu thuật nên cân nhắc bổ sung truyền đường glucose.