Không chỉ gây thiệt hại về kinh tế cho DN, việc chậm hoàn thuế VAT còn khiến DN suy giảm niềm tin về môi trường đầu tư, khiến họ không dám mở rộng sản xuất kinh doanh.

Ông Nguyễn Ngọc Tú (giảng viên cao cấp Trường ĐH Kinh doanh và công nghệ Hà Nội)

Câu chuyện điêu đứng vì bị chậm hoàn thuế giá trị gia tăng lại nóng lên khi ông Kwon Choon Ki - tổng giám đốc Nhà máy Samsung SEHC (TP.HCM) - than phiền ba năm không được hoàn thuế hơn 580 tỉ đồng tại Hội nghị đối thoại giữa lãnh đạo TP.HCM và doanh nghiệp Hàn Quốc được tổ chức ngày 25-3 ở TP.HCM.

Đây không phải là trường hợp cá biệt.

Phải hoạt động cầm chừng

Lãnh đạo một DN xuất khẩu nông sản tại TP.HCM cho hay bốn năm nay công việc kinh doanh của DN bị đình trệ vì ách tắc trong vấn đề hoàn thuế VAT.

"DN chỉ hoạt động cầm chừng, còn bao nhiêu sức lực tập trung... để làm biên bản giải trình, kiến nghị, tiếp đoàn kiểm tra, tranh luận với cơ quan thuế rồi lại xin được đối thoại với lãnh đạo...

Chúng tôi là người thật việc thật, kinh doanh đã mấy chục năm, xuất khẩu đem nguồn thu ngoại tệ về cho đất nước nhưng xuất khẩu xong thì bị ách tắc ở khâu hoàn thuế dù DN cam kết chịu trách nhiệm hoàn toàn trước pháp luật.

Thế nhưng đến nay cơ quan thuế mới chỉ giải quyết hoàn cho chúng tôi một số kỳ, còn một số kỳ vẫn treo không biết đến bao giờ", vị lãnh đạo này nói.

Trong hai lần đối thoại gần đây giữa lãnh đạo ngành thuế và DN được tổ chức tại TP.HCM, câu chuyện nóng nhất vẫn là ách tắc về hoàn thuế VAT. Có DN cho hay đã tồn đến hàng trăm tỉ đồng sau hai năm không được hoàn thuế.

Lý do là tại thời điểm công ty phát sinh hoạt động mua bán, tất cả các hồ sơ, thủ tục của công ty đều đúng theo quy định. Công ty kiểm tra hóa đơn đầu vào của các đơn vị cung cấp đều đang hoạt động.

Nhưng đến thời điểm hoàn thuế VAT, cơ quan thuế địa phương kiểm tra thì xảy ra trường hợp các đơn vị đầu vào ngưng hoạt động và đang chờ làm thủ tục phá sản, giải thể, dẫn đến nghi ngờ về tính hợp pháp của hóa đơn.

Từ đó cơ quan thuế treo lại tiền hoàn thuế. DN bức xúc bởi tại thời điểm công ty phát sinh hoạt động mua bán thì tất cả hồ sơ thủ tục đều đúng và giải trình được. Nhưng sau đó cơ quan thuế lại vin vào lý do bên bán ngưng hoạt động để từ chối hoàn.

"Như vậy là quá vô lý và kiến nghị nên theo nguyên tắc đơn vị nào khai thuế sai thì đơn vị đó chịu trách nhiệm. Và việc xem xét điều tra xác minh nên diễn ra trong thời điểm kiểm tra thuế thôi. Còn sau đó thì tách ra.

Nguyên tắc là đơn vị nào sai thì xử đơn vị đó. Nếu không có căn cứ kết luận rằng hóa đơn đầu vào của DN xin hoàn bất hợp pháp thì đề nghị xem xét hoàn thuế cho DN", lãnh đạo DN kiến nghị.

Cũng tại các hội nghị đối thoại về thuế, nhiều DN cũng đề nghị cơ quan thuế cần phân biệt những DN được thành lập ra chỉ để mua bán hóa đơn và những DN phải đóng cửa do khó khăn. Với những DN ma được thành lập chỉ để mua bán hóa đơn, cơ quan thuế nên có danh mục để DN tra cứu khi giao dịch.

Tuy nhiên có những DN kinh doanh thật, thời điểm phát sinh giao dịch mua bán thì DN vẫn kinh doanh bình thường nhưng sau dịch COVID-19, DN đóng cửa vì khó khăn. Như vậy rõ ràng DN bên mua "ngay tình" nhưng đến khi hoàn thuế, cơ quan thuế kiểm tra thấy DN bên bán đã đóng cửa thì chặn ngay hồ sơ hoàn thuế lại. Rất nhiều DN đã vướng phải trường hợp này và tất cả hóa đơn này đều bị loại, DN còn bị phạt.

Theo ghi nhận của Tuổi Trẻ, dù lãnh đạo Cục Thuế (trước đây là Tổng cục Thuế) đã lắng nghe và cho biết ngành thuế đang xây dựng quy định ưu tiên cho các DN tuân thủ tốt sẽ được sắp xếp hoàn thuế trước.

Cụ thể các DN có bề dày hoạt động xuất nhập khẩu, có hồ sơ hoàn đã được thanh tra, kiểm tra đánh giá có tính tuân thủ cao sẽ được thực hiện thủ tục hoàn thuế nhanh hơn. Tuy nhiên đến nay các vướng mắc về hoàn thuế vẫn chưa được tháo gỡ.

Cần phân định trách nhiệm của các bên

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên cao cấp Trường đại học Kinh doanh và công nghệ Hà Nội, nhận định hoàn thuế là một trong những vấn đề bức xúc lâu nay của nhiều DN, dù cơ quan thuế rất cố gắng triển khai cơ chế khai, nộp thuế điện tử.

Thực tế có DN phải đi vay ngân hàng để nộp thuế VAT nhưng 1 - 2 năm, thậm chí vài năm vẫn chưa được hoàn thuế. Đơn cử như trường hợp của Samsung SEHC (TP.HCM), với hơn 500 tỉ đồng mà ba năm nay không được hoàn cho thấy bị thiệt hại rất lớn. Nếu số tiền này mà vay ngân hàng với lãi suất 8 - 10%/năm thì tiền lãi phải trả lên tới hơn 100 tỉ đồng rồi.

"Không chỉ gây thiệt hại về kinh tế cho DN, việc chậm hoàn thuế VAT còn khiến DN suy giảm niềm tin về môi trường đầu tư, khiến họ không dám mở rộng sản xuất kinh doanh", ông Tú nói và đề nghị cần tháo gỡ một cách căn bản bằng việc sửa đổi thể chế, chính sách để tháo gỡ càng sớm càng tốt câu chuyện hoàn thuế VAT cho DN. Theo đó, chính sách cần phân định trách nhiệm rõ ràng trong từng khâu đối với cơ quan thuế, cơ quan hải quan và DN.

Nói rõ hơn, ông Tú diễn giải: theo quy định, DN tự khai, tự tính và tự nộp, tự chịu trách nhiệm. Nên DN có hợp đồng thật, có hàng thật xuất khẩu, tờ khai hải quan xuất khẩu, có nhận tiền thật và có đầy đủ giấy tờ chứng minh việc sản xuất, xuất khẩu hàng thì căn cứ trên hồ sơ giấy tờ, chứng từ đó, cơ quan thuế phải hoàn thuế kịp thời theo quy định cho DN.

Trường hợp DN khai man, mua hóa đơn khống hay có các chiêu trò thủ đoạn để hợp thức hóa hồ sơ nhằm chiếm đoạt tiền thuế của Nhà nước thì họ phải chịu trách nhiệm chứ không đẩy cán bộ, công chức thuế vào tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Không thể để tình trạng quýt làm cam chịu.

Ông Nguyễn Văn Được, tổng giám đốc Công ty TNHH kế toán và tư vấn thuế Trọng Tín, cho rằng câu chuyện ách tắc hoàn thuế VAT hiện nay do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân từ quy định xác minh nguồn gốc hàng hóa từ F0 - Fn.

Quy trình này nói có vẻ đơn giản nhưng thực tế khi cơ quan thuế của bên mua gửi yêu cầu xác minh nhưng cơ quan thuế quản lý bên bán lại không trả lời, dẫn đến quy trình hoàn thuế bỗng nhiên "đứng bánh" trong khi DN đề nghị hoàn thì dài cổ chờ.

Trong khi hiện nay thời gian trả lời xác minh hóa đơn của các cơ quan thuế có liên quan chưa được luật hóa dẫn đến việc thực hiện không đúng và không đầy đủ mà khó giám sát và xử lý.

Một chuyên gia về thuế (đề nghị không nêu tên) nêu thực tế DN sản xuất mua gỗ của DN thương mại. DN sản xuất đã thực hiện sản xuất và xuất khẩu hàng đúng quy định của hải quan. Hàng đã xuất khẩu và kê khai đủ thuế. Xét về mặt thủ tục, việc DN xuất khẩu là có thật và cơ quan thuế phải hoàn thuế.

Nhưng khi thanh tra, kiểm tra thì cơ quan thuế phát hiện DN thương mại chuyên về xử lý gỗ đã mua gỗ đầu vào của nông dân mà không có hóa đơn chứng từ, nên đơn vị xuất khẩu không được hoàn thuế. Trong trường hợp đã hoàn thuế VAT rồi thì cơ quan thuế sẽ bị quy tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.

Nên cùng chung ý kiến với ông Tú, vị chuyên gia này cho rằng để tháo gỡ vướng mắc về hoàn thuế VAT thì cần "cắt khúc" từng khâu kinh doanh cụ thể. Từ đó, quy trách nhiệm của DN, cơ quan nhà nước ở từng khâu.

"Nếu truy ra mà hàng mua trôi nổi không có hóa đơn, chứng từ của các DN khâu thương mại thì đó là trách nhiệm của DN thương mại, chứ không thể đổ trách nhiệm lên DN xuất khẩu và cơ quan thuế. Như vậy, cơ quan thuế mới yên tâm giải quyết hoàn thuế và DN mới được đảm bảo quyền lợi", vị chuyên gia này nhận định.

Còn ông Được kiến nghị cần thiết phải luật hóa "quy trình và thủ tục" giải quyết hoàn thuế để cơ quan thuế và công chức thuế có cơ sở thực hiện.

Đồng thời, cơ quan thuế nơi giải quyết thủ tục hoàn thuế được phép thực hiện hoàn thuế theo thời hạn quy định trên số đã xác minh và ban hành văn bản chưa giải quyết hoàn thuế cho những hóa đơn chưa xác minh được nguồn gốc do đang chờ cơ quan có thẩm quyền giải quyết.

Hoàn thuế hơn 582 tỉ cho Samsung: Có cho hoàn hay không thì nói một câu?

"Các đồng chí có cho hoàn hay không thì nói một câu để người ta yên tâm làm việc khác. Tôi đề nghị Cục Thuế báo cáo với Bộ Tài chính để giải quyết dứt điểm", ông Võ Văn Hoan nói về việc Samsung SEHC chưa được hoàn thuế hơn 580 tỉ đồng.