Học sinh lớp 10 hệ trung cấp trường CĐ Kinh Tế Kỹ Thuật TPHCM trong giờ thực hành điện - điện tử - Ảnh: NHƯ HÙNG

Theo nhiều chuyên gia, nguyên nhân chính là chính sách tiền lương hiện nay chưa khuyến khích đối với người lao động có tay nghề.

Lương không dựa vào giá trị lao động

Thực tế chênh lệch tiền lương giữa lao động phổ thông và lao động có tay nghề qua đào tạo hiện tại rất nhỏ, chỉ vài trăm ngàn đồng. Thậm chí, có doanh nghiệp tự xây dựng thang bảng lương lên đến vài chục bậc, mỗi bậc hơn nhau chỉ vài chục ngàn đồng.

Theo TS Hoàng Ngọc Vinh - phó chủ tịch Hiệp hội Giáo dục Việt Nam, ở đây có vấn đề lớn về mối quan hệ giữa cung - cầu lao động, giữa đào tạo và việc làm cùng chính sách trả lương tương xứng cho lao động qua đào tạo.

"Ở nhiều nước, lương cho người lao động dựa vào giá trị sức lao động thông qua trình độ. Ở Việt Nam, khi nguồn lao động có tay tay nghề vượt quá nhu cầu, sử dụng lao động sẽ mua sức lao động ở mức dưới giá trị. Ví dụ, kỹ thuật viên chỉ cần người tốt nghiệp trung cấp hay CĐ, họ lại tuyển người tốt nghiệp ĐH.

Cũng có thực tế người không đáp ứng được đòi hỏi của doanh nghiệp, do rất nhiều nguyên nhân. Nhiều doanh nghiệp FDI chỉ thích tuyển người tốt nghiệp THPT, đào tạo kỹ năng 2-3 tháng rồi vào dây chuyền sản xuất chủ yếu là lắp ráp tự động" - ông Vinh nhận định.

Ông Trần Anh Tuấn - phó viện trưởng Viện Nghiên cứu đào tạo kinh tế quốc tế, giám đốc chương trình dự báo nhân lực - cho rằng tiền lương hiện nay tác động lớn đến việc chọn học nghề. Người có trình độ trung cấp được chi trả lương thấp hơn nhiều so với người có bằng ĐH và hiếm có cơ hội được bổ nhiệm vào vị trí quản lý trong doanh nghiệp.

Doanh nghiệp đứng bên lề

Theo ông Nguyễn Thành Hiệp - nguyên trưởng phòng dạy nghề (Sở Lao đồng, Thương binh và Xã hội TP.HCM), chính sách tiền lương của Nhà nước không hấp dẫn được người lao động nhưng hiện một số doanh nghiệp tư nhân cũng đã trả lương theo năng lực chuyên môn, tay nghề của người lao động, theo đặc thù công việc.

Người có năng lực, tay nghề giỏi làm việc hiệu quả hơn sẽ được nâng lương. Mức lương tối thiểu theo vùng hiện nay được Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đưa ra cũng chỉ là một mốc tương đối, còn lao động có tay nghề thực tế thu nhập vượt lên trên mức này rất xa.

Một thực tế khác là còn quá ít doanh nghiệp tham gia việc dạy nghề. Theo kinh nghiệm các nước, trường nghề không thể và không bao giờ đủ nguồn lực đầu tư thiết bị hiện đại như của doanh nghiệp được.

Doanh nghiệp và trường nghề luôn đi bên nhau hợp tác đào tạo và tuyển dụng theo trách nhiệm mỗi bên. Từ đó chất lượng đào tạo được cải thiện và đầu ra trường nghề sẽ gắn sát thực tế doanh nghiệp hơn, người học nghề có cơ hội tốt hơn.

Từ đó, theo TS Hoàng Ngọc Vinh, nên xem xét hình thành một số trường trung học kỹ thuật ở các khu công nghiệp, đào tạo theo yêu cầu của doanh nghiệp, có sự hỗ trợ doanh nghiệp cho đào tạo. Trường nghề cần cải thiện chất lượng đào tạo và truyền thông tốt sẽ giúp cho các trường nghề hấp dẫn hơn.

TTO - Doanh nghiệp thường phàn nàn về việc lao động không đáp ứng yêu cầu, nhưng nhiều nơi vẫn sử dụng lao động chưa qua đào tạo. Sự chủ động đóng góp của doanh nghiệp cho hệ thống dạy nghề còn khiêm tốn.