1- Một con bé lên 10, bố mẹ nó nhắc "chào bác đi con" khi nhà có khách. Con bé im lặng nhún vai, mặt tỉnh bơ rồi bỏ đi chỗ khác. Bố mẹ nó ngượng với khách. Khi khách về mắng con. 

Con bé cãi: "Con muốn chào ai là chuyện của con. Sao bố mẹ lại ép con làm điều mà con không muốn? Như thế là không tôn trọng tự do cá nhân của con!"

2- Một thằng bé cũng tầm tuổi con bé vừa kể ở trên, thản nhiên hỏi một chú bạn của bố nó khi chú ấy dẫn vợ mình đến để chào anh chị, "Chú ơi, cháu trông chú không đến nỗi nào mà sao vợ chú xấu thế? Mặt cô ấy ngắn tũn giống hệt mặt con chó bull..."

Khách về, thằng bé không sao hiểu được tại sao nó lại bị đòn. Nó hỏi bố nó tại sao bố mẹ nó vẫn dạy nó phải thật thà, trung thực. Vậy mà khi nó nói thật những suy nghĩ của nó thì lại bị đánh đòn...

* Trên đây là hai trong rất nhiều chuyện có thực mà chắc sách vở gọi là "tình huống sư phạm", khiến không ít ông bố bà mẹ lúng túng trong quá trình uốn nắn và dạy dỗ con mình. 

Đã có người tặc lưỡi cho qua, với suy nghĩ "rồi lớn lên ắt nó sẽ hiểu". Có người mang cả những cảm giác thấy mình bất lực vào những trận "yêu cho roi cho vọt" của mình. 

Họ chỉ đánh đứa trẻ, quát lác ầm ĩ mắng nó là "mày không được thế. Mày làm tao mất mặt với khách quá...", mà quên dạy trẻ những bài học về sự tế nhị trong giao tiếp xã hội.

Vậy, trong cuộc sống, ta có dạy trẻ hãy cứ nói thẳng, nói thật đến sỗ sàng, thô bạo mà nhân danh sự thẳng thắn hay không? Ta có dạy trẻ cứ làm bất kỳ chúng muốn vì ta tôn trọng tối đa tự do cá nhân của nó hay không?

Để không gặp phải những tình huống "khó xử" như hai tình huống trên, theo tôi thời điểm dạy dỗ uốn nắn phép tắc cho một đứa trẻ nhất định không phải là ở lứa tuổi lên 10 mà phải nhỏ hơn thế nữa. Dạy con phải từ tuổi lên 2, lên 3. Đừng chờ chúng lớn mới dạy.

Yêu con nhất là phải dạy dỗ uốn nắn cho chúng chứ không phải yêu con là để chúng tự do phát triển; yêu con không có nghĩa là thỏa mãn vô điều kiện mọi ý muốn của chúng trong đó có ý muốn "muốn chào ai thì chào", "muốn nói gì thì nói".

Tương tự như việc dạy chào hỏi, không bậc làm cha mẹ đàng hoàng tử tế nào là không dạy con mình sự trung thực. 

Ta dạy trẻ nhặt được của rơi phải đem trả lại cho người mất. Ta dạy trẻ không nói dối nhưng trong rất nhiều trường hợp ta lại quên dạy trẻ phải tránh không được làm tổn thương người khác bằng chính sự quá thẳng thắn của trẻ. 

Ta nên dạy trẻ có một khoảng cách giữa thô thiển và thẳng thắn; có một khái niệm có tên là "tế nhị" mà nhất thiết trẻ phải hiểu và áp dụng. 

Và... các bậc làm cha mẹ thân mến, chúng ta phải lường trước câu hỏi này của trẻ để liệu đường giải thích. Câu hỏi của chúng sẽ là "vậy tế nhị nói khác đi có phải là nói dối không?"

Chắc chắn phải mất rất nhiều thời gian để giải thích là nắn chỉnh, đứa trẻ mới hiểu được rằng sự quá thẳng thắn khi nói về vẻ bên ngoài, về hoàn cảnh kinh tế, về lực học, về các khuyết tật...của người đối diện là điều tối kỵ trong giao tiếp xã hội.

Trong cuộc sống, liệu ta có nên nói sự thật không khi sự thật đó khiến người khác suy sụp hoặc mất mặt, xấu hổ?

Vậy là dạy trẻ lòng trung thực cũng không phải là điều dễ làm, bởi có quá nhiều điều rất khó để giải thích cho một đứa trẻ. Không có cách gì khác ngoài sự kiên trì nhẫn nại, cộng vào đấy là lòng yêu trẻ vô bờ bến.