Tác phẩm Em xoan của họa sĩ Bùi Hữu Hùng

Như một mâu thuẫn của giới nghệ sĩ, muốn có thị trường nhưng không muốn thị trường hóa.

Vậy nên, ngay từ khi treo băngrôn "Triển lãm tác phẩm của các họa sĩ đương đại hàng đầu trên thị trường mỹ thuật", chương trình trưng bày vừa diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã chịu không ít điều tiếng.

Hai chữ "thị trường" được gióng lên mạnh mẽ khiến nhiều nghệ sĩ thảng thốt. Tiêu đề này tạo nên những cuộc thảo luận chỉ xoáy quanh cái tên thay vì chất lượng tác phẩm, nhưng đồng thời lại mở ra một cái cớ (dù là bị động) để thấu tỏ hơn thị trường nghệ thuật.

Sự thiếu thốn thị trường nghệ thuật trong nước ta nhiều đến mức chúng đã trở thành chủ đề chính cho các cuộc thảo luận về tương lai nền nghệ thuật, dù được đem ra bàn tán công khai hay rỉ rỏ giữa giới nghệ sĩ với nhau.

Và mặc cho sức mua tranh đang dần được cải thiện nhờ sự chuyên nghiệp của các nhà đấu giá Việt nhưng đâu đó vẫn có cảm tưởng họa sĩ nhắm đến thị trường nước ngoài hơn là sự manh nha, thứ cấp của thị trường nội địa. Thị trường nghệ thuật đương đại như một khu bãi hoang vắng so với hàng nghìn nghệ sĩ đông đúc lau sậy.

Nghệ thuật đương đại Việt Nam đang đứng ở vị trí nhìn đâu cũng thấy bứt rứt: thiếu nhà môi giới, thiếu giám tuyển, chỉ tồn tại một vài sàn đấu giá cái này nổi lên cái kia lại dỡ xuống và thị trường còn mang tính nhỏ lẻ, chưa tạo được dòng chảy.

Thế nhưng, dẫu bức tranh ấy có hỗn mang thế nào, ngay từ bây giờ chúng ta phải xác lập một thái độ ứng xử rõ ràng trước thị trường, nhất là với thị trường nghệ thuật đương đại - thứ chực chờ gây sốc cả công chúng lẫn người trong nghề.

Cây bút nghệ thuật Sarah Thornton từng nỗ lực làm rõ giữa một thế giới nghệ thuật bao trùm và thị trường nghệ thuật lọt bên trong. Thị trường luôn nhắm tới kẻ mua người bán tác phẩm, song bản thân nghệ sĩ lại không liên đới trực tiếp vào hành vi thương mại ấy theo cách nghĩ thông thường.

Thế giới nghệ thuật lại rộng lớn hơn hẳn, nơi mọi người trao đổi và tranh cãi tư tưởng, giá trị văn hóa chứ không phải so kè nhau bằng giá tranh.

Phân biệt như thế để thấy trong tương lai gần sẽ xuất hiện thêm nhiều triển lãm có chỉ hướng riêng đến các nhà sưu tập nội địa, là nơi các họa sĩ/ nhà môi giới phải chủ động xác lập địa vị của mình (tạo kiểm soát) nhằm giới thiệu chính bản thân đến người mua.

Những triển lãm trên tồn tại song song với các cuộc trưng bày dành cho đại chúng yêu nghệ thuật, thay vì nhập nhằng như từ trước đến nay. Cách làm này táo bạo nhưng nói theo ngôn ngữ kinh tế là "đúng tệp khách hàng".

Các xu hướng triển lãm có đối tượng khác nhau cũng cần sự đánh giá khác nhau của người trong nghề. Một triển lãm tập trung vào chuyện mua bán không nhất thiết phải được bàn thảo sâu hơn về giá trị nghệ thuật và ngược lại. Câu chuyện giá cả vốn luôn được xem là muội than trong chuyện bếp núc, phải nhìn thấu chúng và thổi bay đi thì mới có được thanh củi ửng nhất.

Có một nhận xét rất hay từ nhà môi giới nghệ thuật Jeff Poe: "Thế giới nghệ thuật không liên quan gì đến việc tạo uy quyền. Nó là một cơ chế tạo kiểm soát. Uy quyền có thể biến thành thô bạo, còn kiểm soát là hành vi thông minh hơn và có mục tiêu rõ ràng hơn".

Cuộc chơi nghệ thuật đương đại sẽ bắt đầu bằng chính tác phẩm của nghệ sĩ, nhưng kẻ có khả năng bẻ dòng và nắn hướng quyền lực lại là những nhà môi giới.

Kho tàng nghệ thuật truyền thống: Những hóa thân trong cuộc sống đương đại

TTO - Việc hàng triệu cổ vật, tư liệu được gìn giữ trong các bảo tàng, trung tâm lưu trữ, thư viện các cấp, sưu tập tư nhân là một may mắn cho một đất nước trọng văn hóa nhưng lại phải chịu cảnh binh đao liên miên suốt mấy nghìn năm như Việt Nam.