Các thí sinh dự thi tuyển công chức ở tỉnh Giang Tô, Trung Quốc hồi tháng 11-2016 - Ảnh: BI

"Chén cơm sắt" là cụm từ người Trung Quốc dùng mô tả một công việc trong cơ quan nhà nước, thu nhập tuy có thể không cao nhưng có tính ổn định lâu dài.

Viên chức nhà nước ở Trung Quốc nhận được chế độ hưu trí và chăm sóc sức khỏe tốt hơn, một số thậm chí được cấp chỗ ở và các bữa ăn miễn phí.

Đó là lý do tại sao "chén cơm sắt" là niềm mơ ước của hàng triệu người tại quốc gia đông dân nhất thế giới (tính đến tháng 11-2017).

5 giờ quyết định công sức học hành

Điều kiện đầu tiên để tham gia thi công chức: Ứng viên phải là công dân Trung Quốc, tối thiểu có bằng cao đẳng và tuổi từ 18 - 35.

Kỳ thi kéo dài 5 giờ và được chia làm 2 phần: Phần kiểm tra năng lực với 135 câu hỏi về toán, các kiến thức về tình hình thế giới, ngôn ngữ và logic dài 2 giờ; 3 giờ còn lại thí sinh sẽ viết một bài luận.

Vượt qua được cả hai phần thi, các thí sinh sẽ tiếp tục làm các bài thi về chuyên môn và dự phỏng vấn với cơ quan nhà nước mà họ nộp đơn xin việc.

Năm nay, trong tổng số 1,5 triệu người nộp đơn có 1,38 triệu người đủ điều kiện tham dự kỳ thi diễn ra vào ngày 10-12 tới. Nhưng chỉ với 28.533 vị trí công việc trên toàn Trung Quốc, tính trung bình cho dễ hiểu thì 48 người sẽ đấu nhau để tranh giành một vị trí.

Nhưng ở những vị trí "ngon ăn", tỉ lệ đấu đá đương nhiên cao ngất ngưởng.

Theo báo China Daily, một vị trí trong Văn phòng liên lạc thuộc Cơ quan Hợp tác quốc tế của Hiệp hội Kế hoạch hóa gia đình Trung Quốc có tỉ lệ cạnh tranh cao nhất với 2.666 ứng viên nộp đơn. 

Năm 2016, một vị trí lễ tân văn phòng thu hút gần 10.000 ứng viên, trong đó nhiều người có trình độ rất cao. Điều trái khoáy đã gây sự chú ý không chỉ tại Trung Quốc mà còn trên thế giới.

Phòng thi công chức ở tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc năm 2011 - ảnh: B. Insider

Ổn định nhưng thu nhập "bèo"

Hồi thập niên 1980-1990, các công việc trong lĩnh vực tư nhân phổ biến hơn tại Trung Quốc nhờ các đợt cải cách kinh tế tạo sự thay đổi về thu nhập cho người có trình độ thực sự. Nhưng đến đầu thế kỷ 21 thì số người quan tâm đến công việc nhà nước lại tăng vọt. 

Chẳng hạn so với hiện nay, hồi năm 2004 chỉ có 120.000 người nộp đơn thi công chức.

Tính ổn định do công việc nhà nước mang lại hấp dẫn đến mức không hiếm người Trung Quốc có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ cũng nộp đơn, dù trên thực tế lương bổng không đáng là bao.

Năm 2015, Trung Quốc công bố mức lương cơ bản dành cho công chức cấp thấp nhất là 212,5 USD/tháng (khoảng 4,8 triệu đồng VN) - con số mà truyền thông nước này cũng phải thừa nhận là "không cao", thậm chí đối với lao động nông thôn.

Tuy nhiên, đó đã là mức tăng gấp đôi so với lương cơ bản trước cải cách. Sự thay đổi này thực ra nằm trong kế hoạch chống tham nhũng của Chủ tịch Tập Cận Bình. Nhà chức trách hi vọng lương cao hơn sẽ giúp các quan chức bớt bị "cám dỗ" bởi các khoản hối lộ.

Cái lợi của học hành

Thi tuyển công chức có một lịch sử hơn 1.200 năm ở Trung Quốc. Tinh thần của kỳ thi là khuyến khích tuyển dụng những người có tài đức, thay vì dựa trên quan hệ gia đình hoặc lý lịch.

Dưới các triều đại vua chúa Trung Quốc, hàng triệu người đã ứng tuyển trong các kỳ thi như vậy. Các học giả nhận xét dù không phải ai cũng may mắn được làm việc cho triều đình, nhưng cái lợi của sự nghiệp học hành theo họ suốt cuộc đời.

Một chàng trai người Hàn Quốc thuê căn phòng nhỏ gần Seoul để ôn thi công chức năm 2012 - Ảnh: REUTERS

Trung Quốc không phải là quốc gia châu Á duy nhất tổ chức thi công chức với quy mô lớn. Philippines tổ chức thi cứ mỗi năm hai lần, dành cho tất cả công dân trên 18 tuổi, bất kể trình độ học vấn.

Hàn Quốc cũng có kỳ thi tương tự. Theo báo Korea Times, ở xứ sở kim chi, một người làm việc cho nhà nước được xem là "mang lại niềm vinh dự cho cả dòng họ".

Năm nay, hơn 600.000 người đăng ký thi công chức ở Hàn Quốc. Người ta thậm chí lập ra các khu làng thi cử để thí sinh tập trung về đó ôn luyện.