Bức ảnh cưới được ghép lại sau ngày đất nước thống nhất - Ảnh: HÀ THANH chụp lại

"Đơn vị yêu cầu nhận nhiệm vụ vào Nam chiến đấu, anh phải ra đi, mọi việc ở nhà cứ tiến hành theo công việc đã chuẩn bị. Em giữ sức khỏe, thông cảm cho anh", đại tá Nguyễn Văn Dần (70 tuổi, ở thị trấn Nghèn, Can Lộc, Hà Tĩnh, nguyên đại đội trưởng đại đội 1, tiểu đoàn 7, trung đoàn 266, sư đoàn bộ binh 341) nhớ lại những lời nhắn viết vội.

Hồi ức 45 năm trước nay dội về, rõ mồn một.

Đám cưới không áo mới, chú rể cũng… đi mất

Một ngày cuối tháng chạp năm 1974, cô dâu chú rể chở nhau ra thị trấn tất bật sắm sửa manh áo mới, đồ lễ cho hai bên nội ngoại. Cô dâu Nguyễn Thị Thường nhớ lúc ấy cả hai loay hoay tìm mãi chẳng có tấm vải nào mới để may bộ quần áo cưới, đành mua lấy 2 tút thuốc ra về.

"Mua xong, ông nhà có hỏi: 'Em có về nhà anh nữa không?', tôi nói: 'Không, anh về nhà đi, tối xuống em bàn chuyện ngày mai cưới'. Đã hẹn anh khoảng 7 - 8h tối xuống nhà nói chuyện, không ngờ anh nhận nhiệm vụ mới đột xuất. Lên đường đi chiến đấu, đường xe đi cách nhà tôi chỉ 150m nhưng không thể nào gặp được trước lúc đi".

Nay bước sang tuổi 70, bà Thường, vợ đại tá Dần, vẫn nhớ như in ký ức về đám cưới không thể nào quên. Nhìn những vết sẹo ở đầu, ở chân chồng, bà Thường xoa xoa chúng rồi nhìn ông trìu mến.

Vị đại tá già chậm rãi kể chiều 25 tháng chạp năm 1974 (tức ngày 5-2-1975 - PV), đang cùng cô em họ xuống thị trấn để đưa thuốc lá cho nhà vợ, vừa đến đoạn đường bưu điện ngoài quốc lộ 1 thì thấy mấy cánh tay vẫy vẫy trên chiếc xe chở quân đi vào Nam.

Hóa ra là anh em học cùng trường. Anh cán bộ gọi anh Dần lại bảo: "Không kịp nữa, giờ anh về mang balô ra đi luôn".

Sau trận đánh ở Xuân Lộc và Trảng Bom, ông bị một mảnh pháo ở sau gáy và một mảnh ở đùi. Vết thương nay đã lành, để lại những vết sẹo nhắc nhớ về những ký ức không thể nào quên - Ảnh: HÀ THANH

"Lúc đó cũng cận tết rồi, nhưng nhiệm vụ đi là phải đi thôi. Chỉ kịp viết mấy dòng thư gửi lại. Nghĩ đến vợ, đến cha mẹ, anh em họ hàng hai bên, xưa nay đời người chỉ có một lần cưới xin mà dở dang. Suy nghĩ vấn vương nhưng vì cái chung, mình hi sinh cái riêng", vị đại tá quả quyết.

Ông đi vào Nam, ở nhà mọi việc vẫn diễn ra như lời nhắn nhủ. Một đám cưới không chú rể, không có manh áo mới, cô dâu được rước về nhà trai.

Về đến ngõ có tục cất nón cho cô dâu, cả nhà ai nấy đều khóc, riêng cô dâu mắt ráo hoảnh, còn động viên lại mọi người: "Thôi nhiệm vụ anh cứ đi, mình cưới cứ cưới thôi. Có những đám cưới rước vợ về buổi chiều thì chồng đi ngay trong đêm, chiến tranh là vậy, con không sao cả".

Cái chung đặt lên trước

Mất một ngày một đêm, đơn vị đến huyện Lệ Thủy, Quảng Bình. Nhưng trên chuyến xe giao nhận quân 45 năm về trước đó, một thủ trưởng là chính ủy trung đoàn đã chứng kiến từ đầu đến cuối câu chuyện của anh đại đội trưởng bộ binh trẻ tuổi.

Sau khi nhận hồ sơ bàn giao quân xong, chính ủy trung đoàn báo cáo với Bộ tư lệnh sư đoàn "có trường hợp đồng chí Dần ở nhà đang tổ chức đám cưới nhưng sau khi nhận nhiệm vụ là lên đường ngay, giờ xin giải quyết cho đồng chí về nhà".

"May mắn nữa lúc ấy có sư đoàn phó (hồi đó gọi phó tư lệnh) là ông Vũ Cao ở Hà Nội được đơn vị cho về nhà ăn tết. Vừa được gặp là trung đoàn giới thiệu cho mình theo xe phó tư lệnh về luôn. Chiều 29 tết xuất phát, sáng 30 tết tôi về đến nhà", đại tá Dần kể lại.

Đám cưới 45 năm trước không chú rể, ba năm sau con trai đầu lòng mới nhìn mặt bố. Rồi đứa thứ hai, đến đứa thứ ba ông mới trở về. Một mình bà Thường chăm sóc các con lớn khôn, bà nói người vợ nào trong thời chiến cũng vậy, là hậu phương vững chắc để chồng thắng trận trở về - Ảnh: HÀ THANH chụp lại

Trong 5 ngày phép ngắn ngủi, ông Dần động viên, chia sẻ cho vợ yên tâm. Hết thời gian nghỉ phép, ông tiếp tục lên đường nhận nhiệm vụ, vợ ông cũng quay trở ra Bắc hoàn thành công tác được giao.

"Để ý" nhau 3 năm (từ năm 1967-1969), hết cấp II bà Thường ra Bắc học thủy lợi rồi công tác ở Ninh Bình, ông Dần học tiếp cấp III rồi lên đường đi nhập ngũ, làm nhiệm vụ ở tỉnh Bolikhamxay (Lào).

Đến năm 1971, ông về Việt Nam đi học Trường Quân chính Quân khu 4, sau đó học ở Trường Sĩ quan lục quân. Đến năm 1973, ông về sư đoàn 341.

Bẵng 2 năm không thư từ, không nói chuyện yêu đương, trong một lần đi chiến đấu bên Lào về, ông Dần qua nhà bố mẹ Thường hỏi em có thư từ về không? Lúc đó mới biết địa chỉ, hai người thư từ qua lại từ ngày ấy. Cho đến năm Thường 24 tuổi, ông Dần ngỏ ý: "Thôi ta về ta cưới".

Vậy mà đến ngày cưới, ông phải gác việc riêng, vì nhiệm vụ chung mà ra trận.

Đại tá Nguyễn Văn Dần và vợ Nguyễn Thị Thường bên bức ảnh cưới được ghép lại sau ngày đất nước thống nhất - Ảnh: HÀ THANH

Nhờ "cưới hụt" nên được về thăm vợ

Sau 5 ngày phép, đại đội trưởng đại đội 1 xách balô Nam tiến. Đại đội đi vào Tây Nguyên, qua Bình Long, Phước Long, ác liệt nhất phải kể đến trận chiến Xuân Lộc (trước thuộc Long Khánh, nay là Đồng Nai).

Đánh suốt 12 ngày đêm, trong đó sư đoàn có 4 ngày đối đầu trực tiếp với Quân lực Việt Nam cộng hòa. "Cánh cửa thép" Xuân Lộc mở toang, mở đường cho quân ta tiến vào giải phóng Sài Gòn, thống nhất đất nước.

Tiếp đó, đêm 26, rạng sáng 27-4, đơn vị ông đánh tiếp vào khu vực Trảng Bom (Đồng Nai). Chỉ vọn vẹn 1 ngày, ta đã giải phóng được Trảng Bom, mở màn cho chiến dịch Hồ Chí Minh hướng Đông bắc Sài Gòn.

Đánh trận Xuân Lộc đơn vị biên chế vẫn đủ, nhưng khi vào đến Sài Gòn tổn thất khá lớn. Những người bị thương nặng được chuyển về tuyến sau, riêng ông Dần bị một mảnh pháo găm vào đùi, một mảnh ở sau gáy vẫn cố gắng vào đến Sài Gòn.

"Bị thương, đầu quấn băng trắng vẫn vô Sài Gòn. Hồi đó có lẽ kháng thể tốt, 21 ngày tiến vào Sài Gòn chỉ mặc một bộ quần áo trên người, ở đâu có nước mới tắm, khói bom đạn, mang vết thương vậy mà không bị nhiễm trùng. 

Mình bị thương về tuyến sau cũng được nhưng lúc đó háo hức lắm, chỉ muốn làm sao thực hiện được nhiệm vụ trên giao xuống là phải vào được Sài Gòn", ông Dần kể.

Ký ức dội về, ông kể khoảng 14h ngày 30-4 đơn vị vượt sông Sài Gòn, tập kết tại Tân Cảng, sau đó tiến vào dinh Độc Lập. Trước đó, quân đoàn 2 của ta đã giải phóng, chốt giữ được dinh, đơn vị chuyển sang làm nhiệm vụ chốt tại 3 đường Võ Tánh (cũ).

"Vào đến Sài Gòn, từng đoàn lính Việt Nam cộng hòa cởi bỏ hết tư trang, áo, mũ, súng vứt chất đống, rải trên trục đường 1 và xa lộ, mình trần đi ngược trở ra.

Khi vượt qua cầu Sài Gòn đi vào trung tâm thành phố, người dân đổ ra đường đón đông lắm, đông đến không đi được. Từ Tân Cảng vào dinh Độc Lập khoảng 3 - 4km mà đơn vị tôi mất 3 tiếng để vào", đại tá Dần nhớ lại.

45 năm ngày đất nước thống nhất là bấy nhiêu năm ông bà trọn vẹn nghĩa tình - Ảnh: HÀ THANH

Từ ngày chồng về phép, bà Thường bặt tin ông. Đến một đêm tháng 4-1975 bà mơ thấy ông Dần hi sinh trên chiến trường. Mọi người ở cơ quan động viên: "Mơ dữ là điềm lành, anh sẽ tai qua nạn khỏi".

Mãi hơn một tháng sau ngày giải phóng 30-4, bà Thường mới nhận được một bức thư chồng gửi về. Thư chỉ vỏn vẹn một dòng: "Anh đang bận quân quản, chưa về được"!

Sau lần "cưới hụt", cũng chẳng có lấy bức ảnh cưới, ông Dần lấy ảnh của bà đương thời con gái ghép với ảnh của ông ngày trẻ, thế là có bức ảnh cưới.

"Sau này ông nhà tôi nói với vợ do cưới hụt mới về được, chứ đánh ở trong ác liệt lắm", bà bộc bạch.

Đằng đẵng nhiều năm trời chồng đi chiến đấu, từ giải phóng Sài Gòn, rồi đánh Polpot ở Tây Nam, một tay bà chăm bẵm các con lớn khôn. Hai đứa con đầu không biết mặt cha, đẻ đứa thứ ba, ông mới về.

45 năm ngày đất nước thống nhất là bấy nhiêu năm ông bà trọn vẹn nghĩa tình.

"Thương bà ấy nhiều lắm, nhưng mình phải cân nhắc. Nói về Đảng là một đảng viên, nói về quân đội là sĩ quan, nói về đất nước là công dân. Trong điều kiện để thực hiện lý tưởng bảo vệ Tổ quốc, mình phải biết đặt cái nào lên trước.

Cái lớn, cái chung phải đặt lên trước, mình nghĩ nếu ngày ấy không đặt việc chung lên trước, có lẽ sau này mình sẽ khác đi rồi", đại tá Nguyễn Văn Dần bộc bạch.

Gặp bà mẹ miền Nam và ‘nắng xuân 1975’ trong triển lãm mỹ thuật online

TTO - Chùm tác phẩm đặc sắc về đề tài kháng chiến chống Mỹ nằm trong bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đang được bảo tàng này giới thiệu tới công chúng trên website và Fanpage của bảo tàng.