Báo Ngày Nay (trái) châm biến việc phân chia vùng miền - Ảnh: L.Điền

Có hơn 300 đầu báo được huy động từ các nhà sưu tập tư nhân và kho tư liệu của Cơ quan Thông tấn xã Việt Nam khu vực phía Nam.

Bạn đọc có thể tận mắt xem bản gốc các tờ báo từ buổi đầu báo chí quốc ngữ Việt Nam như Gia Định Báo, Lục Tỉnh Tân Văn, Nam Phong, Tri Tân, Phụ Nữ Tân Văn… đến những tờ báo thời chống Pháp, báo của Việt Minh, báo của miền Nam và miền Bắc thời chiến tranh 1954-1975, báo chí thời bao cấp và các tờ báo như Tuổi Trẻ, Sài Gòn Giải Phóng, Thanh Niên hiện nay.

Sự ra đời của tờ Gia Định Báo vào năm 1865 do Trương Vĩnh Ký xin phép thành lập và làm chủ bút là dấu mốc cho sự khởi đầu nền báo chí viết bằng chữ quốc ngữ Latin. Triển lãm lần này giới thiệu tờ Gia Định Báo số 24 năm 1890.

Lần đầu tiên, tờ báo Lục Tỉnh Tân Văn số ra ngày 18-12-1913 còn nguyên bìa với hoa văn và mục lục được giới thiệu - một hình ảnh mới lạ so với manchette Lục Tỉnh Tân Văn giới sưu tập vẫn thấy lâu nay.

Bên cạnh đó, có hai tờ báo quan trọng mang chữ ký của hai vị chủ báo cũng rất quan trọng là tờ Tiếng Dân với chữ ký của cụ Huỳnh Thúc Kháng và tờ Trung Bắc Tân Văn với chữ ký nạp bản của Nguyễn Văn Vĩnh.

Trong thập niên 1930, làng báo Bắc nổi lên tờ Phong Hóa và Ngày Nay với giọng văn châm biếm, đánh vào các hủ tục tệ đoan của người Việt với tinh thần mong muốn canh tân lối sống cho người Việt.

Triển lãm này giới thiệu tờ Phong Hóa số ra ngày 15-6-1934 với tranh bìa vẽ đoàn xe lễ cưới để biếm nhẽ câu “môn đăng hộ đối” thời bấy giờ. Bên cạnh là tờ Ngày Nay số ra ngày 12-11-1938 in bức tranh bìa châm biếm việc phân chia ranh giới Trung kỳ - Bắc kỳ.

Trong giai đoạn chiến tranh 1954-1975, miền Nam có tờ Dân Quyền ra ngày 16-8-1964 kỷ niệm các nhà cách mạng tiền bối của Việt Nam với hình Nguyễn An Ninh in khổ lớn trên trang 1 rất ấn tượng.

Hay như tuần báo Liên Á tại Sài Gòn số ra từ ngày 13 đến 19-6-1959 kỷ niệm cuộc khởi nghĩa Yên Bái có in ngay trang 1 bài văn tế đồng bào Cổ Am và các làng bị Pháp tàn sát, đồng thời in bài văn tế và thông tin lễ truy điệu các chiến sĩ Yên Bái.

Khoảng năm 1974 tại Sài Gòn có hai tờ tin đặc biệt: Bản tin của Tổng hội Sinh viên học sinh Sài Gòn và tờ tin Lao Tù cũng được trưng bày đợt này. Lúc này ở miền Bắc có các tờ Hà Nội Hàng Ngày số xuân 1957 với bài “Lá thư về nam” in ngay trang 1, ngoài ra còn các tờ Sản Xuất số tết 1958, Giáo Viên Nhân Dân số Kỷ Tỵ 1959…

Đáng chú ý là cụm báo xuân tại Sài Gòn trước năm 1975 thuộc bộ sưu tập của linh mục Nguyễn Hữu Triết. Đây là dòng báo được đầu tư trình bày mỹ thuật, bìa báo đẹp. Nhà báo Lưu Đình Triều xem triển lãm đã nhận định rằng phong cách làm báo xuân từ thời này vẫn còn được kế thừa cho mãi đến bây giờ: báo xuân thường tìm kiếm bức tranh đẹp cho bìa, hoặc hình cô gái đẹp để tạo ấn tượng xuân sắc và trẻ trung.

Đặc biệt bản gốc đặc san Sử Địa số 29 với nội dung đặc khảo về chủ quyền Hoàng Sa - Trường Sa cũng được giới thiệu trong dịp này.

Tại buổi khai mạc, nhiều nhà giáo, nhà báo, nhà nghiên cứu đã đến xem lại các ấn phẩm xưa cũ, nhiều nhà báo gặp lại tờ báo mình làm từ nhiều thập niên trước, có người phát hiện ra trên tờ Đông Pháp thời 1930 đã đăng tin theo kiểu “lá cải”: “Thị Mười đâm và cắt ruột chồng vứt đi”.

Triển lãm còn giới thiệu một loạt thủ bút của các nhà báo như Trần Huy Liệu, Nhất Linh, Lê Tràng Kiều, Lương Khắc Ninh, Hoàng Xuân Hãn, Tam Lang, Vũ Bằng…

Và như vậy, triển lãm mặc dù chưa thể đủ mặt các tờ báo quan trọng cho mỗi thời kỳ đất nước, nhưng công chúng đến xem hẳn cũng hình dung được phần nào thị trường báo chí Việt Nam sinh động từ đầu thế kỷ 20 và phát triển rực rỡ cho đến ngày nay.

Triển lãm vào cửa tự do từ 8g-17g mỗi ngày, đến hết ngày 19-1-2016.

Tờ Dân Quyền in hình Nguyễn An Ninh khổ lớn trên trang 1 - Ảnh: L.Điền

Tờ Lục Tỉnh Tân Văn còn nguyên trang bìa với hoa văn và mục lục - Ảnh: L.Điền

Báo Phong Hóa vẽ tranh bìa châm biếm chuyện “môn đăng hộ đối” - Ảnh: L.Điền

Khách tham quan triển lãm tại buổi khai mạc - Ảnh: L.Điền