Tại Hà Tĩnh, huyện Cẩm Xuyên kiểm tra và làm rõ ở xã nọ có bốn cán bộ lãnh đạo ủy ban, mặt trận, công an, cựu chiến binh dùng bằng... không thật để ngồi trên ghế lãnh đạo nhiều năm. Kê ra, có hai vị dùng bằng tốt nghiệp THPT thứ thiệt của người khác, tẩy xóa tên họ rồi điền tên mình vào, tức là... học giả bằng thiệt; hai vị còn lại mua bằng giả, tức là học giả bằng giả!

Ở Quảng Bình, cơ quan chức năng vừa khởi tố sáu nữ viên chức huyện nọ bỏ tiền từ 7,5-12 triệu đồng mua chứng chỉ có cái tên dài dằng dặc "Bồi dưỡng nghiệp vụ dân số - kế hoạch hóa gia đình đạt chuẩn viên chức thi trúng tuyển", lọt qua hết những cuộc tuyển chọn. Họ không phải học hành thi cử gì sất, mà vẫn có chứng chỉ le lói với cuộc đời. Chữ nho kêu đó là "Bất chiến tự nhiên thành", chữ ta kêu đó là "Tất bật thì phải gian nan, lang thang cũng có chứng chỉ"!

Tuy nhiên, hai trường hợp của 10 anh chị em trên đây được xếp vào hạng thường thường bậc trung, bởi họ không phải là cán bộ, công chức cỡ lớn. Chừng mực nào đó, họ cũng chỉ là người... noi gương các bậc tiền bối chơi bằng giả hay chứng chỉ giả, được ăn cả, ngã về không!

Thói đời thật khổ, nhiều anh học thật, có bằng thật đưa ra chưa chắc đã được cấp trên tin dùng bằng người bạn đồng liêu, bỏ tiền ra chơi bằng giả nhưng quen thân với lãnh đạo! Hãy coi một số thanh niên tốt nghiệp đại học chính quy, vác tấm bằng thật đi miết khiến chân mòn gần tới háng mà vẫn không xin được việc làm; trong khi Bùi Kiệm, Trịnh Hâm xài bằng giả, cứ ngồi lì trên ghế cơ quan nhà nước, uống trà hút thuốc suốt ngày, thi thoảng tham nhũng vặt cho vui.

Cụ hưu trí, người tiểu thương, bác nông dân, người lái xe, anh thợ cơ khí... dẫu có dư tiền cũng không thèm mua bằng giả hay chạy bằng thật làm gì. Chỉ có anh cán bộ, anh công chức mới nghĩ đến chuyện mua bằng, kiếm bằng, chạy bằng. Ấy bởi vì mảnh bằng là một điều kiện quyết định sự thăng tiến. Nếu không thể làm lớn được thì ít nhất cũng phải làm một cái... đầu gà, nghĩa là phải có danh làm trưởng hay phó một cái gì đó ở xã phường, quận huyện, phòng sở... Cuộc chiến tiến lên đầu gà tuy không ầm ĩ nhưng là một cái gì rất thật.

Kìa, hãy nhìn một tổ đo đất của ngành tài-môi. Anh tổ trưởng ngồi dưới cái dù mát hút thuốc, uống cà phê sữa đá, lâu lâu chỉ ngón tay cho kỹ thuật viên đo đạc. Những tay chạy dự án chỉ làm việc với tổ trưởng, đo xong thì có bao thư, buổi chiều có nhậu nhẹt, không chừng buổi tối lại chạy đến thăm cho biết nhà. Vì vậy, phải ráng leo lên làm cái đầu gà tổ trưởng, phải chạy kiếm cái bằng để phòng khi hữu sự và "khè" những tổ viên phía dưới. Đạo lý cuộc đời nó là như vậy, không như vậy không ra cuộc đời. Còn khi nào gặp ngày xui tháng xẻo, có ai tố cáo khiến bề trên hay cơ quan chức năng kiểm tra bằng, có lòi chành té bứa ra thì cũng không đến nỗi phải ngồi mát ăn bát nhựa. Cùng lắm, cơ quan đưa xuống làm văn phòng. He he he!

Cuộc mua danh giữa đời ta còn chộn rộn lắm. Trước khi mua danh phải mua bằng cho nó bảnh, hen...

Đồ Lô Can