Cung văn hóa Hữu nghị Hà Nội (thường được gọi là Cung Việt Xô) - Ảnh: ĐẶNG THỰC

Cuối tháng trước, cảm xúc trào dâng ở Hà Nội khi một ngọn lửa lớn nhấn chìm Cung văn hóa Hữu nghị Hà Nội (Cung Việt Xô). Hội trường bên trong bị cháy rụi và trần mái vòm ở vị trí sân khấu đã bị sập khiến nhiều người không khỏi lo lắng về tương lai của tòa nhà khổng lồ này.

Gần như cùng lúc, tại Washington, những đám đông vui vẻ đã ăn mừng tại Trung tâm biểu diễn nghệ thuật Kennedy không kém phần đồ sộ. Ở đó, người ta vừa khánh thành thêm một cánh mới rất hiện đại, dự kiến sẽ mang lại sức sống mới cho tổ hợp già nua này.

Nhân rộng phong cách Xô viết

Cung Việt Xô theo phong cách kiến trúc Xô viết, còn Trung tâm Kennedy theo phong cách quốc tế, nhưng đây chỉ là những cái tên khác nhau của cùng một bộ nguyên tắc kiến trúc. Mục tiêu của cả hai phong cách này là để cho chức năng của một tòa nhà điều khiển hình thức của nó, loại bỏ bất kỳ trang trí thừa.

Ở Hà Nội, Cung văn hóa Hữu nghị được khởi công vào tháng 1-1978, vài năm sau khi kết thúc cuộc chiến tranh chống Mỹ, và hoàn thành vào năm 1985. Xây dựng theo phong cách Xô viết là một lựa chọn tự nhiên vào thời điểm đó.

Từ giữa những năm 1960, các thế hệ kiến trúc sư Việt Nam mới đã được đào tạo tại các quốc gia thuộc khối Xô viết cũ; cùng với đó, các chuyên gia tài danh từ các quốc gia này thường xuyên đến Việt Nam để giảng dạy và giúp đỡ các dự án lớn.

Người có ảnh hưởng nhất trong số họ là Garold Grigorievich Isakovich, ông đã đến thăm Việt Nam nhiều lần vào đầu những năm 1970. Ông đã thiết kế công trình Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tượng đài Lênin, cùng một số tòa nhà khác.

Và ông là nhà thiết kế quan trọng nhất của Cung văn hóa Hữu nghị Hà Nội. Tòa nhà oai vệ này dựa trên một dự án kiến trúc cho một cung triển lãm và thể thao được khai triển ở Matxcơva và sau đó được nhân rộng trên khắp Liên Xô.

Tòa nhà từng được coi là "bi kịch quốc gia"

Tại Washington, quyết định xây dựng Trung tâm Kennedy được đưa ra vào năm 1958, ngay sau khi Liên Xô phóng vệ tinh nhân tạo đầu tiên trên thế giới - Sputnik. Nhưng cú hích thực sự cho việc xây dựng Trung tâm Kennedy chỉ xảy ra vài năm sau đó, khi Công ty ballet Bolshoi bắt đầu lưu diễn khắp thế giới, khiến công chúng kinh ngạc về nghệ thuật và kỹ thuật của Liên Xô.

Tổng thống Mỹ thời đó là John F. Kennedy đã quyết tâm giành chiến thắng trong cuộc Chiến tranh lạnh trên mọi mặt trận. Đối với ông, xây dựng một trung tâm biểu diễn nghệ thuật đồ sộ, có thể chứa 7.000 khán giả cùng lúc trong các nhà hát kịch, nhà hát opera và khán phòng biểu diễn âm nhạc rộng lớn là sự tương đương về văn hóa với việc đưa người lên Mặt trăng.

Việc xây dựng bắt đầu vào năm 1964, ít lâu sau vụ ám sát tổng thống Kennedy. Trung tâm được khánh thành vào năm 1971, thời điểm cuộc chiến tranh của Mỹ tại Việt Nam lên tới đỉnh điểm. Edward Durell Stone - một kiến trúc sư thành công về mặt thương mại, rất ngưỡng mộ phong cách quốc tế - đã thiết kế tòa nhà này.

Nhưng phản ứng với tòa nhà không được nồng nhiệt. Đối với tờ New York Times, đó là "một bi kịch quốc gia", "một quan tài bằng đá cẩm thạch" và "một sự thất bại về tầm nhìn và nghệ thuật". Thời báo New York đã mô tả Trung tâm Kennedy một cách thích đáng là "gợi nhớ đến sự trống rỗng quá mức của các cung văn hóa Xô viết".

Một di sản phong phú các tòa nhà kiểu Xô viết

Ở Hà Nội thời kỳ trước Đổi mới cũng để lại một di sản phong phú các tòa nhà kiểu Xô viết. Các nguồn lực quá hạn hẹp đến nỗi nhiều tòa nhà trong số này rời rạc về tỉ lệ và khiêm tốn về vật liệu. Cung văn hóa Hữu nghị hoành tráng là một ngoại lệ, bởi Liên Xô đã tài trợ hoàn toàn kinh phí.

Thật thú vị, hầu hết các tòa nhà kiểu Xô viết này dành cho mục tiêu xã hội hoặc văn hóa. Nhà hát cho công nhân, cho thanh niên và những con rối nước, trung tâm thể thao, sân vận động, chợ… và sau đó, tất nhiên, một rạp xiếc phi thường trên đường Trần Nhân Tông. Sự tập trung vào các mục tiêu văn hóa, xã hội này nói nhiều về các ưu tiên của Việt Nam vào thời điểm khó khăn của đất nước.

Các tòa nhà kiểu Xô viết ở Hà Nội là một phần không thể thiếu trong lịch sử của thành phố này. Ở phương diện này, chúng không khác những đình chùa truyền thống hay những biệt thự Pháp đang làm duyên dáng cho thành phố. Nhưng không giống như những đình chùa và biệt thự đó, các tòa nhà kiểu Xô viết hiếm khi được xem là một phần của di sản kiến trúc Hà Nội.

Ngày nay, số phận của Cung văn hóa Hữu nghị Việt Xô và Trung tâm Kennedy rất khác nhau. Một trong hai "chị em" thời Chiến tranh lạnh này đang phải vật lộn với khó khăn trong khi cái kia đang phát triển mạnh. Nhưng người ta chỉ có thể hi vọng rằng theo thời gian, kiến trúc kiểu Xô viết sẽ được bảo tồn và nuôi dưỡng ở Hà Nội, như ở Washington ngày nay.

Đẹp trong sự mộc mạc

Trung tâm biểu diễn nghệ thuật Kennedy ở Washington, Mỹ - Ảnh: Washington.org

Có một thứ khác khiến các tòa nhà kiểu Xô viết của Hà Nội đặc biệt, đó là trang trí mộc mạc của chúng. Thông thường, các kiểu trang trí hình học tương tự được lặp đi lặp lại vô tận trong cả mặt tiền của chúng. Những kiểu trang trí đó giống như những cá thể nhỏ bé, thẳng thắn và khiêm nhường, đẹp trong sự mộc mạc của chúng. Không có chỗ trên những mặt tiền cho chủ nghĩa cá nhân chói tai.

Cháy hội trường Cung văn hóa Việt Xô, sân khấu tan hoang trước show lớn

TTO - Cột khói bốc lên nghi ngút từ phía trong hội trường Cung văn hóa Lao động hữu nghị Việt - Xô, nhiều xe chữa cháy cùng hàng chục cảnh sát PCCC đã được điều đến hiện trường dập lửa sáng nay 28-9.