Minh họa: NGỌC NHI

Khoảng năm 1999, tôi đang là học sinh lớp 10. Tôi được vào lớp chọn của khối. Lớp chúng tôi đều là những học sinh khá giỏi, xuất sắc, có điểm thi chuyển cấp cao nhất trường. Vì là lớp chọn nên tốc độ học của chúng tôi cũng khá "chát". 

Giáo viên vào dạy lớp tôi cũng dạy rất nhanh, toàn đưa những bài tập khó vì đây là lớp chọn của khối. Hầu như lúc nào chúng tôi cũng ghè đua nhau từng điểm dò bài miệng, từng điểm kiểm tra 15 phút đến cả khoản giơ tay phát biểu cũng "kèn cựa" nhau. Quả thật, lúc đó tôi vô cùng mệt mỏi.

Thời đó thi đại học chỉ có 4 khối A (toán, lý, hóa), B (toán, hóa, sinh), C (văn, sử, địa) và D (toán, văn, Anh). Cả lớp hầu như đứa nào cũng đã có dự định trong đầu mình theo thi khối nào và có xu hướng ưu tiên đầu tư vào các môn mình sẽ thi đại học. 

Và cũng chính vì thế mà trong đầu của chúng tôi đứa nào cũng có ý nghĩ coi thường những "môn học bài", những môn không nằm trong danh sách các môn thi đại học ví dụ như môn địa lý hay môn giáo dục công dân. 

Và cũng chính vì ý nghĩ "coi thường" đó mà chúng tôi học lệch. Nghĩa là các môn như Anh văn, toán, lý, hóa… chúng tôi đầu tư rất nhiều, đi học thêm… còn môn như giáo dục công dân, địa lý thì… học bài cho có lệ, cho đủ điểm.

Cũng vì suy nghĩ nông cạn đó mà ngày Nhà giáo Việt Nam 20-11, trong khi nhà các thầy cô giáo dạy các môn như toán, lý, hóa, Anh, văn… có rất đông học trò tới thăm, riêng nhà cô An thì cả đám chúng tôi bảo là "hết thời gian rồi". 

Cô An dạy môn giáo dục công dân, cô cũng không là chủ nhiệm của lớp nào nên ngày 20-11 của cô thường không hoa, không quà, không có học trò tíu tít đến thăm.

Đến năm tôi học lớp 11. Dịp 20-11 năm đó, sau cả một ngày đi thăm các thầy cô toán, lý, Anh… cuối cùng chúng tôi vào nhà cô dạy hóa. Tầm 3h chiều, chúng tôi đã xong phần tiệc trà nước, tặng quà, lúc đó đứa nào đứa ấy bồn chồn muốn ra về. 

Riêng tôi, tôi rủ một vài đứa bạn tách nhóm đi thăm cô An nhưng chẳng đứa nào đi. Vậy là một mình tôi cưỡi xe đạp tìm đường xuống nhà cô. Thực ra, tôi cũng muốn đến cảm ơn cô vì hôm kiểm tra 1 tiết của cô tôi bị tai nạn. Sau khi đi học lại, cô đã cho tôi làm bài kiểm tra lại trong khi các bạn vẫn học bình thường.

Sau khi hỏi thăm một hồi, tôi cũng tìm ra được nhà cô. Lần đầu tiên tôi đến nhà cô, một bên là đường bờ ruộng, có mương nước, một bên là bụi tre. Nhà cô nằm heo hút, phía đầu cổng nhà là một cây đa cổ thụ. Ngay chỗ cây đa có một cái cổng bằng lưới B40 đã rỉ sét. 

Vào một đoạn nữa là một cổng bằng tre. Tôi nhìn vào nhà cô là một nhà tranh xiêu vẹo, kỹ cũ, dột nát. Lối đi vào cỏ mọc um tùm. Vào đến nơi, tôi mới biết cô sống với mẹ già, chỉ hai mẹ con sống trong ngôi nhà tranh đó. 

Trong lúc nói chuyện tôi, tôi biết từ sáng đến giờ chưa có học trò nào đến thăm cô. Tôi đỡ lời cho cô đỡ buồn là "chắc do nhà cô khó tìm nên các bạn không đến". Nói vậy chứ tôi thấy cô hiểu lý do vì sao ngày ngày không có ai đến thăm cô. Tôi cũng thấy hối hận vì lúc đầu tôi cũng có cùng suy nghĩ như vậy.

Và rồi trong lúc nói chuyện, tôi buột miệng hỏi "cô ơi, sao hồi trước cô không dạy môn văn hay môn gì khác mà dạy môn giáo dục công dân vậy cô?". Cô cười bảo "Ai cũng chọn việc nhẹ nhàng, gian khổ biết dành phần ai. Nếu cô cũng chọn các môn đó thì ai dạy các em môn học này?". 

Câu nói của cô làm tôi nhớ mãi. Tôi nhớ lại những bài học về lòng biết ơn, về sự trung thực, về lòng yêu nước… mà cô đã dạy cho chúng tôi những năm học cấp hai. Đó chẳng phải là những bài học quý giá để chúng tôi sau này bước vào đời hay sao?

Các năm sau này, tôi vẫn giữ thói quen đến thăm cô vào ngày 20-11. Sau khi vào đại học, tôi mưu sinh ở Sài Gòn, có dịp về quê là tôi lại vào thăm cô. Khi lấy chồng, cứ mùng 1 tết tôi lại dắt díu chồng con đến thăm cô. 

Bây giờ cô đã nghỉ hưu, có dịp về thăm cô, cô trò lại nói chuyện nghề, chuyện đời. Giờ cô không dạy tôi những bài học của môn giáo dục công dân như hồi xưa mà dạy tôi một vài điều trong cách ứng xử với bạn bè, với đồng nghiệp, với gia đình nhà chồng…

Gần 20 năm trôi qua, lời dạy của cô tôi vẫn còn nhớ "Ai cũng chọn việc nhẹ nhàng, gian khổ biết dành phần ai?". Nếu không có người lao công quét rác làm sao cả ngôi trường sạch đẹp? Nếu không có cô dạy môn giáo dục công dân thì lấy ai dạy cho các tâm hồn non nớt như chúng tôi bước vào đời với những bài học làm người?

TTO - Có lẽ, cô là người mà em sẽ mãi không quên được, bởi ngay từ hồi tiểu học em đã được cô dành cho tình thương rất đặc biệt.