Mở công ty để thoát nghèo vì thấy người Việt bị coi thường, ông Trương Gia Bình nay ở tuổi gần 70 vẫn hừng hực khí thế “tấn công” vào lĩnh vực bán dẫn, AI với niềm tin đây là “vận hội của Việt Nam”.

Ở lĩnh vực xuất khẩu phần mềm, FPT đã mất 24 năm để đạt doanh thu 1 tỉ USD từ thị trường quốc tế. Ông Bình đang thúc đẩy để đến năm 2030, FPT có doanh thu 5 tỉ USD từ thị trường quốc tế. Tuổi Trẻ Xuân đã có cuộc trò chuyện với ông Trương Gia Bình.

* Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang khiến cho nhân loại kinh ngạc với sự tiến bộ vượt bậc của những ngành AI, công nghiệp bán dẫn… Ông đánh giá thế nào về vận hội cho Việt Nam trong bối cảnh hiện nay?

- Đại dịch COVID-19 vừa qua đồng thời chứng kiến khủng hoảng chip trên toàn cầu. Từ đó, Hiệp hội Bán dẫn Mỹ đặt ra Đạo luật CHIPS và Khoa học để tìm những đồng minh trong ngành phòng khi có khủng hoảng địa chính trị xảy ra. 

Họ đã chọn một trong những nước tham gia sản xuất là Việt Nam. Ấn Độ được chọn thiết kế. Việt Nam có thể tham gia toàn phần từ thiết kế, sản xuất cho đến đóng gói.

Nguồn: Cộng đồng vi mạch Việt Nam, chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn Việt Nam đến năm 2030 và tầm nhìn 2050.

* Theo ông, những yếu tố then chốt nào khiến Việt Nam có thể được lựa chọn là "đồng minh" ngành bán dẫn?

- Yếu tố số 1 là địa chính trị. Người ta sẽ đặt ra câu hỏi: Việt Nam có hữu hảo với tất cả các nước trên thế giới hay không và hữu hảo trong dài hạn không?

Yếu tố số 2 trả lời cho câu hỏi: trung tâm sản xuất điện tử đang nằm ở đâu? Trong bối cảnh địa chính trị mới hiện nay, Việt Nam nằm trong hệ sinh thái công nghiệp điện tử. 

Chẳng hạn chúng ta có thể đóng gói, kiểm thử ra thành phẩm chip hay Việt Nam đang chiếm gần một nửa sản lượng lắp ráp điện thoại trên thế giới…

Yếu tố thứ 3 là Việt Nam hiện đã có sự hiện diện tương đối của các công ty làm bán dẫn trên thế giới.

Sản phẩm chip của một doanh nghiệp Việt Nam được trưng bày - Ảnh: Đ.THIỆN

Yếu tố thứ 4 là nguồn nhân lực dồi dào để đi vào ngành. Hiện nay Hàn Quốc, Đài Loan đều đang xây dựng rất nhiều nhà máy bán dẫn đời mới, công nghệ mới để giữ bí mật công nghệ nhưng không có đội ngũ nhân công dồi dào. 

Nói đến nhân công lại phải nói đến đào tạo, nghiên cứu và phát triển… Việt Nam rất có tiềm năng ở mảng này. 

Có thể nói thế và lực của Việt Nam trong lĩnh vực ngoại giao kinh tế đối ngoại giờ là con người chứ không phải đất và giá lao động rẻ. Vị trí tương lai của Việt Nam trên thế giới chính là nguồn nhân lực chất lượng cao.

Một yếu tố rất quan trọng nữa là cam kết của Chính phủ trong việc thu hút đầu tư lĩnh vực công nghiệp bán dẫn phát triển. 

Không một nước nào có những cam kết mạnh mẽ như Việt Nam. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký quyết định về việc thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia về phát triển công nghiệp bán dẫn để thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp bán dẫn tại Việt Nam.

* Lợi thế có rồi nhưng thách thức về nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong ngành bán dẫn, là không hề nhỏ?

- Hiện nay chúng ta có 5.000 người đang làm việc trong ngành bán dẫn. Đây là nguồn nhân lực rất quý nhưng quá nhỏ.

Nói về đào tạo, chúng ta đang thiếu từ thầy đến phòng thí nghiệm - giống như một nhà máy thu nhỏ, đóng vai trò rất quan trọng trong việc đào tạo nhân sự sản xuất thử nghiệm những con chip đơn giản.

Để phát triển giáo dục - đào tạo, chúng ta phải hợp tác quốc tế. Chẳng hạn việc đào tạo nhân lực bán dẫn hiện nay người học chỉ học một phần ở trong nước, sau đó sang Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản học năm cuối để thực hành rồi vào nhà máy nơi đó làm việc.

Chúng tôi đã gặp gỡ nhiều trường đại học và nhà máy ở Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan… , trong quá trình trao đổi hợp tác có không ít cam kết với FPT rằng các nhà máy mới xây dựng sẽ được vận hành bởi người Việt Nam do FPT cung cấp nhân sự.

Lãnh đạo và nhân viên FPT tại văn phòng FPT ở Slovakia - Ảnh: P.T.

* Chúng ta còn rất nhiều việc phải làm, nhưng điều gì khiến ông tin rằng Việt Nam có cơ hội phát triển ngành bán dẫn?

- Nếu ta nhìn lại lịch sử thì tất cả những tiến bộ của nhân loại, thậm chí là trong các cuộc chiến tranh, đứng sau đó là sự phát triển công nghệ.

Ở ba cuộc cách mạng khoa học công nghệ trước, người Việt Nam không có lợi thế, nhưng với ngành công nghệ hiện giờ là cơ hội lớn của chúng ta và các nước châu Á, mà tôi hay nói là "các nước dùng đũa".

Nhìn lại lịch sử ngành bán dẫn, người Mỹ đã khởi đầu nhưng những "anh hùng" tiếp sau lại đến từ châu Á. Cụ thể, lực lượng đang làm trong ngành bán dẫn hiện nay đều có nguồn gốc văn hóa "dùng đũa" như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Trung Quốc, Việt Nam.

Việt Nam được chính Hiệp hội Bán dẫn Mỹ xếp số 1, chứ không phải do Việt Nam tự phong. Trong đó, lợi thế lớn nhất của Việt Nam là nguồn nhân lực. Ngành bán dẫn vừa là khoa học vừa là công nghiệp.

Với công nghiệp cần có nhân lực và tại Việt Nam họ chính là các cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ… vốn xuất thân từ những vùng đất còn nhiều gian khó và khát vọng muốn thay đổi. Khi người ta muốn làm những điều gì đó kỳ vĩ, họ có thể làm việc cật lực ngày và đêm.

Phẩm chất trên ở người Việt Nam đang thừa nhưng lại khó tìm được ở nhiều nước khác với số lượng lớn như vậy.

* Vừa qua có một số lãnh đạo tập đoàn công nghệ đến Việt Nam rồi sau đó lại chốt đầu tư vào nước khác. Liệu chính sách thu hút đầu tư của chúng ta hiện nay đã đủ hấp dẫn?

- Đó là một vấn đề lớn, hãy nhìn sang các nước như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc… không cần nói đến bán dẫn hay AI, doanh nghiệp đầu tư công nghệ cao được hỗ trợ 50% chi phí. 

Chẳng hạn mình thuê nhân viên với mức lương 100.000 USD/năm, họ sẽ trả 50.000 USD cho nhà đầu tư.

Tất nhiên, chúng ta vẫn có cách nếu các bên thực sự quyết tâm làm. Chẳng hạn ở FPT có nhiều cách thu hút nhân tài, thu hút đầu tư và thực tế chúng ta đã mời gọi được nhiều lãnh đạo công nghệ lớn đến Việt Nam tìm hiểu, hợp tác.

Trải nghiệm công nghệ ô tô số của FPT - Ảnh: Đ.T

* Hai năm qua, FPT đã đạt những con số phát triển ấn tượng, trong đó có dấu mốc 1 tỉ USD doanh thu từ xuất khẩu phần mềm, cảm xúc của ông thời khắc đó thế nào?

- Trước khi nói đến con số 1 tỉ USD, tôi xin chia sẻ cảm xúc lớn nhất là lúc đạt con số 1 triệu USD đầu tiên. Đối với chúng tôi lúc đó, ước mơ trí tuệ Việt Nam có thể mở rộng bờ cõi ghi tên trên bản đồ thế giới đã dần thành hiện thực.

Trước đó tôi từng nói với một hãng sản xuất máy tính nổi tiếng trên thế giới rằng: "Tôi nói thật đấy! Nếu bạn mua của tôi 1 đô la phần mềm, tôi sẽ mua 1.000 đô la máy móc cho bạn". Cái tỉ lệ "đổi chác" 1 với 1.000 lúc đó để nói lên khát vọng của mình lớn như thế nào.

Rồi có những lần mình từng sướng run chân khi bước ra từ văn phòng của Hãng Net (Nhật Bản) vì nghĩ chắc họ sẽ đặt mua nhưng cuối cùng lại không đặt… nên cảm xúc lúc đạt doanh thu 1 triệu USD lớn lắm!

Đến con số 1 tỉ USD, do trước đó đã lên kế hoạch nên khi chạm vào cột mốc này không có gì phải giật mình lắm.

Nhưng tôi giật mình khi nghe người được mệnh danh là "cha đẻ" của ngành công nghệ thông tin (CNTT) Ấn Độ, tỉ phú Narayana Murthy - nhà sáng lập Công ty Infosys, hiện là một trong những doanh nghiệp công nghệ hàng đầu Ấn Độ - nhận xét rằng đi ra thế giới từ làm dịch vụ CNTT, Ấn Độ và Việt Nam có vị trí hàng đầu trên bản đồ dịch vụ CNTT của thế giới. Đấy là điều vĩ đại vì Việt Nam chúng ta được đánh giá rất cao.

* Trở lại với FPT, ông nghĩ mất bao lâu nữa con số 1 tỉ USD xuất khẩu phần mềm sẽ tăng gấp đôi?

- FPT đã mất 24 năm để đạt doanh thu 1 tỉ USD từ thị trường quốc tế. Con số tăng trưởng thông thường của FPT nhiều năm gần đây là 20%.

Thế nhưng khi sang thăm FPT tại Việt Nam, tỉ phú Narayana Murthy nói rằng Công ty Infosys (thành lập năm 1981 - pv) của ông đã mất 23 năm để đạt được 1 tỉ đô la doanh thu đầu tiên, 23 tháng sau được tỉ đô thứ hai và sau 11 tháng nữa được tỉ đô thứ ba.

Ông Narayana Murthy dự báo FPT mất 24 năm đạt được mốc doanh thu tỉ đô la thì chỉ mất 24 tháng nữa sẽ được 2 tỉ đô la tiếp theo và sau khoảng độ 12 tháng tiếp sẽ được 3 tỉ đô la.

Cột mốc 1 tỉ USD giống như một tipping point, tức là điểm bùng nổ và từ đó doanh thu "ngẩng đầu" tăng nhanh.

Bởi khi công ty bạn đạt 1 tỉ đô doanh thu về dịch vụ phần mềm thì người ta không hỏi về vị thế của bạn nữa mà thường lúc đó mình nói gì người ta cũng tin, cũng sẵn sàng hợp tác làm việc. Thực tiễn FPT đang làm và cũng cảm nhận được điều đó.

* Doanh thu xuất khẩu 1 tỉ USD với một doanh nghiệp là vô cùng khó, và với ngành công nghiệp phần mềm lại càng khó hơn. Với FPT, bài học rút ra sau thành công này là gì? Vai trò của người lãnh đạo và cách truyền cảm hứng ông cho đội ngũ ở FPT ra sao?

- Khi muốn "mở rộng bờ cõi trí tuệ Việt", FPT xác định nội lực còn rất yếu trong khi đối thủ rất mạnh. Cha ông ta từ ngày xưa đã từng lấy yếu đánh mạnh, lấy ít địch nhiều. Vậy bài học tinh túy ở đây là gì? Chúng tôi đã đọc nghiên cứu nhiều về chiến tranh nhân dân, kể cả gặp các tướng lĩnh...

Và tôi thấy rằng muốn truyền cảm hứng, người tướng phải đi đầu. Bản lĩnh của người lãnh đạo không phải bằng lời nói mà phải bằng hành động ra trận, ở chỗ đầu sóng ngọn gió nhất, làm chính mình cháy lên. Đó là tấm gương cho đồng đội đi theo.

Năm 2011 khi động đất, sóng thần xảy ra ở Nhật Bản. Lúc đó, thị trường Nhật Bản đang là niềm hy vọng lớn của chúng tôi. Nhưng hầu hết người nước ngoài đều bay khỏi Nhật để về nước.

Ba ngày sau khi xảy ra, tôi có mặt ở Nhật. Tôi có lẽ là người nước ngoài duy nhất bay ngược về Nhật Bản. 

Trước đó các thư ký có bảo phóng xạ đã tăng lên hơn 200 lần, đi là chết. Tôi trả lời: "Anh vẫn phải đi". Đi để thăm đội ngũ mình, đối tác của mình, tìm cách cùng vượt khó.

Cách truyền cảm hứng ở đây chính là truyền tinh thần: vì điều gì mình phải làm như vậy? Tôi phải làm vậy vì tôi muốn mình đóng góp nhiều hơn, doanh nghiệp phát triển, muốn đất nước thoát nghèo đi lên…

Có công ty hỏi tôi làm sao bán được phần mềm cho công ty nước ngoài? Tôi bảo: người đứng đầu tổ chức phải "ra đường đứng" bán hàng.

Vì sao? Vì khi chúng tôi mới bắt đầu, Việt Nam không có tên trên bản đồ phần mềm thế giới nên khách hàng e ngại hợp tác, ngay cả khi chúng tôi có những nhân sự đã làm việc cho công ty Mỹ trước đó.

Chúng tôi chỉ phát sinh một lỗi nhỏ là mất việc. Trong bối cảnh đó, chỉ có người đứng đầu công ty đối tác mới có thể quyết định hợp tác với công ty Việt Nam.

Việc bán hàng rất khó khăn vì những người đứng đầu tập đoàn lớn nước ngoài thường không có thời gian. Mình chỉ có cơ hội gặp và phải thuyết phục họ trong một lần duy nhất.

Công sức phải chuẩn bị kỹ lưỡng, hiểu ý khách hàng là rất quan trọng. Nhiều lãnh đạo ở những công ty thành công không còn đi bán hàng nữa, nhưng ở FPT thì ai cũng phải làm, lãnh đạo ai cũng phải đi bán hàng. Đó là trách nhiệm vì tổ chức.

Ông Trương Gia Bình - chủ tịch FPT và ông Trần Xuân Toàn - phó tổng biên tập báo Tuổi Trẻ - tại khu vườn Nhật trên tòa tháp hội sở FPT Ảnh: N.TRẦN

* Điều gì khiến ông luôn giữ một tinh thần khởi nghiệp rực lửa trong suốt nhiều năm qua?

- Có ai nghĩ "đế chế" sản xuất chip Intel có thể gặp khó khăn như ngày hôm nay. Những tên tuổi lừng danh khác như Kodak, Nokia giờ không còn tên nữa…

Ở chiều ngược lại, Microsoft đã từng đạt ước mơ vĩ đại là máy tính của họ hiện diện trên mỗi bàn làm việc nhưng giờ họ lại đang dẫn đầu về điện toán đám mây và AI. Như vậy, có thể nói, việc biến mất hay không biến mất phụ thuộc vào tinh thần khởi nghiệp của công ty đó.

Bất kỳ một công ty thành công nào cũng phải liên tục khởi nghiệp. Tức là bạn đang thành công ở lĩnh vực này nhưng sóng lên rồi sẽ xuống. Khi đó bạn phải đẩy tiếp một con sóng nữa lên vượt qua đỉnh sóng cũ. Và rồi nó xuống, bạn lại tiếp tục đẩy con sóng khác…

Hiện ở FPT có biết bao nhiêu đề án khởi nghiệp được đưa ra hằng tuần. Chúng tôi liên tục bàn về việc làm cái này, làm cái kia mới. 

Công nghệ và thị trường thay đổi chóng mặt, mình cũng phải khởi nghiệp liên tục. Tôi rất mong muốn các doanh nghiệp Việt Nam giữ máu khởi nghiệp trong người liên tục, liên tục không ngơi nghỉ.

Nhân viên đủ màu da tại khu vực làm việc của FPT ở Hà Nội - Ảnh: P.T.

* Ông đã có sự chuẩn bị thế nào cho đội ngũ lãnh đạo kế thừa ở FPT?

- FPT bàn tính chuyển giao thế hệ từ 18 năm trước. Thế hệ 1 (hội đồng sáng lập) của FPT hầu hết đã nghỉ. Với thế hệ 2, các bạn 7X - 8X đang làm lãnh đạo. 

Các bạn ấy chỉ huy các đơn vị vài ngàn người là bình thường, trong khi thế hệ 1 người đứng đầu trước đó chỉ huy chỉ vài trăm người. So về công việc, chúng tôi bé nhỏ hơn so với các bạn.

Cá nhân tôi khi thích có thể bỏ ngỏ công việc không hỏi han, các bạn làm vẫn tốt. Tức là thực tế thế hệ trẻ đã và đang vận hành bộ máy FPT. 

Vậy hỏi là đã hoàn hảo chưa? Câu trả lời là ở đời làm gì có hoàn hảo, chỉ có tiến bộ. Thế hỏi muốn gì nữa? Thì tôi muốn nhất là tính chiến lược trong tư duy của các bạn trẻ. Họ phải nhìn thấy rừng chứ không chỉ nhìn thấy cây.