Tổng thống Trump thăm các mẫu bức tường biên giới hồi tháng 3-2018 - Ảnh: AFP

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tuyên bố sẵn sàng thiết lập tình trạng khẩn cấp quốc gia để xây dựng với Mexico mà không cần thông qua quốc hội, thậm chí chấp nhận để chính phủ đóng cửa trong thời gian dài nếu không được cấp tiền.

"Sau hàng thập kỷ, đã tới lúc phải giải quyết dứt điểm các vấn đề ở biên giới phía nam" - ông Trump viết trên Twitter cá nhân ngày 6-1.

Tại anh hay tại ả?

Cuối tuần qua là khoảng thời gian bận rộn ở Nhà Trắng và Đồi Capitol - nơi đặt trụ sở Quốc hội Mỹ.

Ngay sau khi trở lại nắm Hạ viện, phe Dân chủ đã dễ dàng thông qua dự luật ngân sách nhằm mở cửa lại 1/4 chính phủ, vốn đã rơi vào trạng thái "sống thực vật" kể từ ngày 21-12-2018. Nhưng nó tuyệt nhiên không bao gồm số tiền hơn 5 tỉ USD mà ông Trump muốn cho bức tường biên giới.

Trong khi ông Trump, với những lý lẽ và con số cho rằng bức tường là cần thiết, phe Dân chủ gọi bức tường là "lãng phí", "vô ích" và "phi đạo đức".

"Giờ là lúc phải đạp lên các bất hòa, gạt sang một bên các yếu tố chính trị để đặt lợi ích quốc gia lên trên hết" - Tổng thống Trump kêu gọi sự đoàn kết lưỡng đảng trong thư gửi quốc hội ngày 4-1.

Theo đúng quy trình, tổng thống là người đầu tiên đưa ra yêu cầu ngân sách và các ủy ban ngân sách ở hai viện sẽ chịu trách nhiệm tính toán, xây dựng ngân sách mới. Sau quá trình rà soát, tham chiếu giữa lưỡng viện để cho ra một dự luật ngân sách chung, Hạ viện gồm 435 thành viên sẽ bỏ phiếu.

Nếu được thông qua, dự luật sẽ được đẩy lên Thượng viện 100 ghế và nếu quá trình thuận lợi, tổng thống sẽ là người cuối cùng đặt bút ký ban hành luật ngân sách cho giai đoạn tài khóa mới.

Quy trình ngắn gọn là vậy nhưng quá trình soạn thảo thường tốn nhiều thời gian và đặc biệt khó khăn nếu lưỡng viện không cùng một đảng kiểm soát hoặc một đảng không chiếm đa số tuyệt đối.

Như vậy, trong lúc cả ông Trump và phe Dân chủ thi nhau đổ lỗi nguyên nhân khiến chính phủ đóng cửa kéo dài, lỗi lớn nhất có lẽ thuộc về… quy trình.

Hệ thống tam quyền phân lập với mô hình "cân bằng và kiểm soát" giữa các nhánh hành pháp, lập pháp, tư pháp đã hoạt động quá hiệu quả khiến tổng thống như ông Trump không thể tự ý xây bức tường như ông muốn, nhưng cũng đồng thời đóng cửa luôn chính phủ liên bang khi các bất đồng về ngân sách giữa tổng thống và quốc hội không thể giải quyết được.

Nếu ông Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp để huy động tiền xây bức tường biên giới như đã cảnh báo, ông sẽ phải đối mặt thêm các thách thức pháp lý vốn cũng xuất phát từ mô hình đó.

Bức tường biên giới và những con số

Ông Trump trong bức tâm thư gửi đến quốc hội lần này đưa ra những con số đầy thuyết phục về thực trạng biên giới với Mexico.

"Mức ngân sách như hiện tại, nguồn lực và thẩm quyền như hiện tại đã không còn đủ để đối phó với vấn đề ở biên giới phía nam. Chúng ta đang trong một tình huống khủng hoảng thực sự" - nhà lãnh đạo Mỹ khẳng định.

Theo ông Trump, trong năm 2018, 17.000 người trưởng thành với các tội danh hình sự chưa thụ án đã bị biên phòng Mỹ bắt giữ ngay tại biên giới.

Trong năm 2017 và 2018, 235.000 người không phải công dân Mỹ đã bị bắt, bị truy tố và kết án cho các tội danh nghiêm trọng liên quan tới mại dâm, giết người và gây rối trật tự công cộng trên khắp nước Mỹ.

"Số trường hợp xin tị nạn đã tăng hơn 2.000% trong vòng năm năm qua, phần lớn trong số đó đến từ khu vực Mỹ Latin. Cứ 10 trường hợp thì có tới 9 người cuối cùng bị tòa nhập cư bác đơn xin tị nạn, nhưng tất cả những người này đã được đặt chân lên nước Mỹ từ trước khi bị bác đơn từ lâu rồi - tổng thống Mỹ cho biết.

Trong năm 2017, ở Mỹ có khoảng 135.000 gia đình bất hợp pháp và không được chấp nhận đến từ khu vực Mỹ Latin. Chúng ta chỉ trục xuất thành công ít nhất 2% của số này bởi việc thiếu các nguồn lực và những lỗ hổng trong luật liên bang".

Tòa án đã bị quá tải khi còn tồn đọng tới hơn 800.000 trường hợp xin tị nạn chưa giải quyết.

Nhà lãnh đạo Mỹ còn cho rằng xu hướng nhập cư lậu vào Mỹ còn tạo ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo khác bên ngoài nước Mỹ:

"Cứ ba phụ nữ nhập cư thì có một người bị lạm dụng tình dục trong hành trình tìm đến biên giới Mỹ, 50 bất hợp pháp cần đến sự chăm sóc y tế khẩn cấp mỗi ngày, gần 4.300 người đang trong tình trạng suy sụp tinh thần hoặc trong tình huống nguy hiểm được giải cứu bởi biên phòng Mỹ mỗi năm […]

Trẻ em đang bị lợi dụng bởi những tên tội phạm lòng lang dạ sói để tiến vào đất nước của chúng ta. Các em bé mới là nạn nhân lớn nhất".