Phóng to

Xem trưng bày tài nguyên biển Hoàng Sa - Trường Sa trong Viện Hải dương học - Ảnh: Thuận Thắng

Quần đảo Hoàng Sa nằm trong một phạm vi khoảng 15.000km2, giữa khoảng 111^o đến 113^o Đông, rộng khoảng 95 hải lý, từ 17^o05’ xuống 15^o45’ bắc dài khoảng 90 hải lý; xung quanh là độ sâu hơn 1.000m, song giữa các đảo có độ sâu thường dưới 100m. Quần đảo Hoàng Sa nằm ngang bờ biển các tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế, Quảng Nam và một phần Quảng Ngãi.

Về khoảng cách với đất liền, quần đảo Hoàng Sa nằm gần với đất liền Việt Nam hơn cả: từ đảo Tri Tôn đến mũi Ba Làng An, tức đất liền lục địa Việt Nam đo được 135 hải lý, cách cù lao Ré chỉ có 123 hải lý, trong khi đó cách điểm gần nhất của đảo Hải Nam (Trung Quốc) tới 140 hải lý; nếu tính tới đất liền lục địa Trung Hoa thì còn xa hơn nhiều, tối thiểu là 235 hải lý. Trong khoảng 30 đảo, đá, bãi, cồn, hòn trên, hiện có 23 đã được đặt tên, gồm 15 đảo, 3 bãi, 3 đá, 1 cồn, 1 hòn. Các đảo trên không cao, cao nhất là đảo Hòn Đá, thấp nhất là đảo Tri Tôn. Các đảo chính gồm hai nhóm: nhóm Lưỡi Liềm ở tây nam và nhóm An Vĩnh ở đông bắc.

1. Nhóm Lưỡi Liềm, còn gọi là Trăng Khuyết hay Nguyệt Thiềm, theo như Sơn Hồng Đức nếu nhìn từ máy bay xuống, nhóm đảo này trông như hình chiếc bánh “croissant” châu đầu vào nhau. Có 7 đảo chính và vô số đá:

◆ Đảo Hoàng Sa tuy là đảo chính nhưng không phải là đảo lớn nhất, có vị trí quân sự quan trọng nhất cho việc phòng thủ bờ biển Việt Nam, hơn cả đảo Phú Lâm. Đảo nằm trên tọa độ 16^o32’ bắc, 111^o35’ đông, hình bầu dục, dài khoảng hơn 900m, rộng khoảng 700m, diện tích gồm cả vòng san hô bao quanh.

◆ Đảo Hữu Nhật nằm ở phía nam đảo Hoàng Sa cách độ 3 hải lý, hình bầu tròn, đường kính 800m, chu vi 2.000m, diện tích khoảng 0,32km² có vòng đai san hô bao ngoài, giữa là vùng bể lặng. Nằm ở tọa độ 16^o30’ bắc, 111^o34’ đông. Xung quanh đảo cây cối um tùm, chính giữa là lòng chảo không sâu lắm. Biển quanh đảo có nhiều rong biển, phủ kín cả mặt biển. Đảo này không có người ở nên con vích thường lên bờ đẻ la liệt từ tháng 3 đến tháng 8 âm lịch.

◆ Đảo Duy Mộng nằm ở phía đông nam đảo Hữu Nhật, phía đông bắc là đảo Quang Hòa, cũng do san hô tạo thành, bãi san hô ra xa đảo, nhô lên khỏi mặt nước khoảng 4m. Đảo hình bầu dục, diện tích khoảng 0,41km² không có loại cây lớn, chỉ toàn loại cây nhỏ. Giữa đảo là vùng đất trống, có thể định cư được. Đảo có một con lạch nhỏ, có thể dùng ghe đi vào trong nội địa. Tàu có thể neo cách đảo 200m. Có nhiều chim biển và vích sống trên đảo.

◆ Đảo Quang Hòa nằm trên tọa độ 16^o26’ bắc, 111^o42’ đông, là đảo lớn nhất trong nhóm đảo Lưỡi Liềm, xung quanh đảo là bãi cát màu vàng. Vòng san hô lan ra rất xa khỏi bìa đảo. Cạnh đảo lớn có những hòn đảo nhỏ nối liền nhau bằng bãi cát dài. Một vài bản đồ địa chất ghi Quang Hòa thành hai đảo Quang Hòa Đông và Quang Hòa Tây. Quang Hòa Đông có rừng cây nhàu, một loại cây dùng để làm thuốc thường thấy nhiều ở vùng Nam bộ Việt Nam và cây phosphorite mọc ở phía tây của đảo, nhiều cây cao tới 5m. Phần phía đông trơ trụi chỉ có dây leo sát mặt đất. Chu vi đảo 2.700m, diện tích khoảng 0,48km².

Quang Hòa Tây là một đảo nhỏ, hình gần tròn, chu vi 1.000m chỉ bằng 1/10 đảo Quang Hòa Đông, khoảng 0,09km², cũng có những loại cây như ở đảo Quang Hòa Đông nhưng chỉ cao hơn 3m.

◆ Đảo Quang Ánh nằm trên tọa độ 160^o27’ bắc, 111^o36’ đông, do san hô tạo thành, nhô lên mặt nước độ 6m, nơi cao nhất trong nhóm đảo Lưỡi Liềm. Xung quanh đảo, bờ biển có nhiều đá ngầm sắc nhọn rất nguy hiểm, tàu lớn không thể cặp neo được. Các tàu lớn phải neo ở ngoài khơi, muốn vào được phải dùng thuyền nhỏ. Vì địa thế hiểm trở và trên đảo không có nước ngọt nên trên đảo ít vết chân người lui tới.

Đảo mang tên Phạm Quang Ánh, một đội trưởng Hoàng Sa được vua Gia Long sai đo đạc thủy trình ở Trường Sa năm 1815, hiện có hậu duệ và nhà thờ họ ở cù lao Ré. Đảo hình bầu dục hơi tròn, chu vi khoảng 2.100m, diện tích khoảng 0,3km². Có một số cây lớn mọc ở giữa đảo cao đến 5m. Ở phía ngoài của đảo có các cây phosphorite và một vài loại cây khác giống như cây mít nhưng không có quả.

Nhóm đảo Lưỡi Liềm ngoài 5 đảo trên còn có 4 đảo nhỏ như đảo Ba Ba, đảo Xà Cừ, và các đá như Hải Sâm, đá Lồi, đá Chim Yến, đá Bạch Quy.

2. Nhóm An Vĩnh bao gồm các đảo tương đối lớn và cao nhất thuộc quần đảo Hoàng Sa, cũng là các đảo san hô lớn nhất của biển Đông. Đảo lớn nhất là đảo Phú Lâm.

◆ Đảo Phú Lâm nằm ở tọa độ 16^o50’ bắc, 112^o20’ đông, đảo lớn nhất trong quần đảo, bề dài 3.700m, bề rộng 2.800m. Trên đảo, cây cối um tùm, có vài cây dừa, nên gọi là Phú Lâm. Ở đây, chim hải âu sinh sống từ thế kỷ này sang thế kỷ khác để lại một lớp guano (phân đen) dày tới 50cm. Đây là đảo duy nhất từ xa có thể nhìn thấy được. Đảo có cầu tàu lớn, sân bay, đài kiểm pháo và nhiều phương tiện quân sự khác.

◆ Các đảo khác: tất cả các đảo, bãi ở quần đảo Hoàng Sa đều thuộc vĩ tuyến 17, trừ Đá Bắc, tại bãi này có nhiều xác tàu bị đắm nhất. Cụm An Vĩnh còn có đảo Cây. Nhà cầm quyền thực dân Pháp dựng một đài quan trắc khí tượng ở đây. Bên cạnh đó, cụm An Vĩnh còn có các đảo khác như: đảo Bắc, đảo Nam, đảo Giữa, đảo Đá ở phía tây bắc đảo Phú Lâm; cồn Cát Tây, cồn Cát Nam.

3. Nhóm Linh Côn nằm về phía cực đông của quần đảo Hoàng Sa. Đảo nằm ở tọa độ 16^o40’ bắc, 112^o44’ đông. Các đảo thuộc nhóm này không mấy quan trọng, chỉ là những mỏm san hô nhấp nhô trên mặt nước biển. Lớn nhất ở đây là đảo Linh Côn, diện tích chừng 1,62km², trên đảo có nước ngọt. Vùng san hô bao quanh kéo dài về phía nam tới 15 hải lý. Phía tây nhóm đảo Linh Côn còn có đá Tháp. Phía nam, tây nam còn có các bãi Quảng Nghĩa, Châu Nhai, Tân Mê, Bồng Bay, Ốc Tai Voi, La Mác.

Ngoài ra ở cực nam còn có đảo Tri Tôn. Đây là hòn đảo đơn độc ít người lui tới nhưng rất nhiều hải sản, san hô đủ màu.