Tổng thống Joe Biden (phải) bắt tay Ngoại trưởng Nhật Bản Yoshimasa Hayashi khi đến căn cứ không quân của Mỹ ở Fussa, ngoại ô Tokyo vào ngày 22-5 - Ảnh: Reuters

Ngày mai (24-5), nối tiếp lịch trình chuyến thăm Nhật Bản và Hàn Quốc, Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ tham dự cuộc họp với Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và thủ tướng đắc cử của Úc - ông Anthony Albanese.

Lãnh đạo "Bộ tứ kim cương" (QUAD) gồm Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Úc tiếp tục tìm cách dung hòa những ưu tiên khác biệt vào thời điểm này.

Khó có đột phá

Cuộc gặp ở Tokyo tới đây được xem là một trong những sự kiện họp thượng đỉnh quan trọng nhất về chính sách đối ngoại của khu vực trong năm nay. 

Nội dung chủ yếu của cuộc họp xoay quanh tình hình an ninh ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và các thách thức thời sự như xung đột Ukraine, vấn đề Triều Tiên, COVID-19, an ninh mạng, biến đổi khí hậu.

Với Tổng thống Biden, đây là dịp để ông thúc đẩy sự phối hợp đa phương trong các vấn đề an ninh mà Mỹ quan tâm. Bên cạnh đó, một trong những kết quả được chờ đợi nhất trong lần họp này là việc tuyên bố sáng kiến Khuôn khổ hợp tác kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (IPEF). 

Đây là một cam kết kinh tế giữa Mỹ với các đối tác và được xem như sự thay thế cho việc Mỹ rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP, nay là CPTPP).

Tuy nhiên, đặt trong bối cảnh hiện tại, giới quan sát hầu như không kỳ vọng những chuyển biến đột phá trong cuộc họp QUAD năm nay.

Với sự tham gia của lãnh đạo Mỹ, Nhật, Ấn và Úc, đây là dịp gặp gỡ của một nhóm không chính thức có tên gọi "Đối thoại an ninh bốn bên" - thường được gọi là "QUAD" hay "Bộ tứ kim cương", "Tứ giác kim cương" hoặc "Tứ giác an ninh". 

Lâu nay, QUAD cũng vướng một số chỉ trích liên quan tới cấu trúc hoạt động và tính cụ thể trong các mục tiêu.

Sự đa dạng về ưu tiên giữa các thành viên QUAD cũng ngăn nhóm này tìm thấy hướng đi chung. Việc Ấn Độ duy trì quan điểm thận trọng trong mối quan hệ với Trung Quốc thậm chí làm dấy lên câu hỏi liệu có khả năng Hàn Quốc được lựa chọn thêm vào QUAD hoặc thay thế Ấn Độ.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, các chuyên gia an ninh trong khu vực đánh giá thấp khả năng này. Sascha-Dominik Dov Bachmann (Trường luật Canberra, Úc) nói: "Không, Hàn Quốc muốn duy trì sự tự chủ trong chính sách đối ngoại. Có tin nói Hàn Quốc có thể muốn tham gia nhưng đều không chỉ ra khả năng thay đổi chính sách".

Tìm đà hợp tác mới

Trở ngại lớn tiếp theo là tính liên tục trong QUAD. Đây là sự kiện quốc tế quan trọng đầu tiên của Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol từ khi nắm quyền (ngày 10-5).

Với ông Albanese, thậm chí việc ông bay tới Tokyo còn là câu chuyện gấp rút và kịch tính hơn vì chỉ vài mươi tiếng đồng hồ trước ông vẫn chưa biết mình đắc cử thủ tướng Úc hay không.

Báo Australian Financial Review cho rằng chưa ai biết thủ tướng Úc tiếp theo là ai cho tới sau hôm 21-5.

Điều này tạo ra "cơn ác mộng" cho công tác hậu cần tại Tokyo. Hàng trăm nhân viên từ Nhật và Úc đã phải chuẩn bị kế hoạch dự phòng, vốn lệ thuộc vào việc ông Albanese hay ông Scott Morrison thắng cử.

Theo TS Bachmann, với chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương mới của ông Biden và việc tập trung vào các phương pháp tiếp cận đa phương đối với mối đe dọa từ Trung Quốc trong khu vực, sẽ không nhiều kỳ vọng về việc Úc sẽ thay đổi chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và khác biệt với chính sách của ông Morrison trước đây. 

"Chúng ta sẽ thấy các nội dung thảo luận ít quyết đoán hơn, chính sách ngoại giao thầm lặng hơn, tập trung vào việc giành lại các đối tác trong khu vực thông qua ngoại giao, đầu tư nước ngoài và sự đồng thuận nhằm giải quyết các vấn đề môi trường và khí hậu thông qua các dự án và tài trợ song phương" - ông Bachmann nhận định.

Tương tự, trong câu chuyện Hàn Quốc, TS Peter K. Lee, nhà nghiên cứu về chính sách của Mỹ và an ninh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tại Trung tâm Nghiên cứu Mỹ (Sydney) và Quỹ Hàn quốc (ĐH Melbourne), cho biết Tổng thống Yoon Suk Yeol ưu tiên tái đẩy mạnh khả năng răn đe của Mỹ - Hàn. 

"Với việc Triều Tiên đã phóng 16 tên lửa trong năm nay, chính quyền ông Yoon nhận thấy cần phải nối lại các hoạt động đồng minh đã bị tạm dừng trước đó, ví dụ các cuộc tập trận quân sự phối hợp và các đối thoại liên quan tới khả năng răn đe", TS Lee nói với Tuổi Trẻ.

Nhìn chung, cuộc họp QUAD sẽ là dịp để các lãnh đạo thành viên rà soát hoạt động của "bộ tứ" và tìm đà hợp tác mới trong bối cảnh có sự thay đổi chính quyền.

Trả lời về việc Hàn Quốc tham gia QUAD, một quan chức cấp cao Mỹ nói trong cuộc họp báo đường dài ngày 20-5 rằng tổng thống Hàn Quốc mới cầm quyền 11 ngày và "cần thời gian để một chính quyền bắt nhịp".

'Bộ tứ kim cương' QUAD ủng hộ Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do

TTO - Nhóm "bộ tứ kim cương" QUAD, gồm Mỹ, Úc, Nhật, Ấn Độ, cam kết hợp tác để đảm bảo khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do. Đáp lại, Trung Quốc nói QUAD là công cụ để kiềm chế Bắc Kinh, gây đối đầu.