Đây không phải chỉ là quyết tâm riêng của Thủ tướng nước ta mà Tổng thống Widodo của nước chủ nhà Indonesia cũng nhấn mạnh rằng ASEAN nhất trí không trở thành sàn đấu của các cường quốc, mà cần phát huy tính trung tâm của ASEAN.

Không phải là không có hoài nghi về vai trò trung tâm của ASEAN trong các hợp tác khu vực khi nhìn vào nguyên tắc hoạt động của tổ chức.

Nguyên tắc đồng thuận và không can thiệp của tổ chức này đã hạn chế hành động đối với nhiều vấn đề khó khăn ở Biển Đông hay vấn đề nội bộ của Myanmar.

Nhiều người bi quan cho rằng vai trò trung tâm của ASEAN đã bị sụt giảm trong vòng năm năm qua khi cạnh tranh giữa các cường quốc có vẻ che khuất sức mạnh của khối.

Tuy nhiên, tính trung tâm của ASEAN không nên được hiểu ASEAN là động lực của phát triển hay là cơ quan giải quyết cuối cùng cho các vấn đề khu vực.

Vai trò trung tâm của ASEAN chính là sức mạnh của tổ chức này trong việc thiết lập các cấu trúc chính trị, ngoại giao, an ninh, kinh tế, xã hội và văn hóa có sức gắn kết nội khối cũng như tạo diễn đàn cho các cường quốc cùng ngồi xuống và thảo luận giải pháp, cũng như đưa ra các chương trình nghị sự hoạt động và tầm nhìn chung.

Vai trò trung tâm ASEAN cũng không nên được nhìn nhận ở chức năng thực thi mà nằm ở vị thế của ASEAN đối với các đối tác đối thoại như Mỹ, Trung Quốc, Nga, Nhật Bản, Ấn Độ và các cường quốc khác.

Hai nền kinh tế lớn nhất Mỹ và Trung Quốc nhiều lần nhấn mạnh họ "tôn trọng vai trò trung tâm của ASEAN". Các tổ chức đa phương như Tứ giác kim cương Quad hay Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) do hai quốc gia này dẫn dắt cũng vậy.

Dù các nhà chỉ trích về vai trò ASEAN có mạnh miệng thì họ cũng phải thừa nhận rằng ASEAN đã và đang tạo ra một cấu trúc khu vực để các nước trong khu vực và cũng như các cường quốc có thể gặp gỡ và thảo luận.

Diễn đàn an ninh khu vực ARF do ASEAN dẫn dắt là diễn đàn đa phương duy nhất trên thế giới hiện nay mà các đại diện của Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản có thể gặp gỡ và thảo luận với đại diện của Triều Tiên.

ASEAN đang đứng trước nhiều thách thức địa chính trị cũng như địa kinh tế, nhưng đây cũng chính là cơ hội để "lửa thử vàng, gian nan thử sức".

Liệu họ có quyết tâm đoàn kết trở thành một cực để có thể chủ động "bàn cờ chính trị" thay vì bị giằng kéo theo các hướng khác nhau bởi các cực khác.

Bài học bó đũa, tách ra dễ gãy nhưng gộp lại vững chắc, luôn là sự nhắc nhở đối với các quốc gia thành viên ASEAN khi họ có thể bị kéo theo các hướng khác nhau bởi sự căng thẳng Mỹ - Trung.

Gọi Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 43 thành công "với kết quả tuyệt vời", Tổng thống Indonesia Widodo nói rằng sự đoàn kết "rất quan trọng" để hướng tới các mục tiêu chung và "làm cho ASEAN trở thành trung tâm tăng trưởng của khu vực".

Về phần mình, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định Việt Nam sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Indonesia và các nước ASEAN khác nỗ lực để xây dựng một ASEAN đoàn kết, thống nhất, tự cường và phát triển.

Tuy nhiên, ASEAN còn nhiều thứ để làm để vượt qua các diễn ngôn ngoại giao khi những gì đạt được vẫn còn khiêm tốn. ASEAN cần nâng cao năng lực và hiệu quả của khối để trở thành bó đũa đoàn kết gắn chặt nhằm đảm bảo ứng phó kịp thời với các khủng hoảng và tình huống khẩn cấp.

Lúc đó, ASEAN trở thành một cực sức mạnh đáng được tôn trọng trên bàn cờ thế giới. Trước hết, ASEAN cần niềm tin vào sức mạnh và sự đoàn kết của mình.

Thủ tướng đề nghị ASEAN mở rộng hợp tác lĩnh vực mới với Trung, Nhật, Hàn

Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc có chung mong muốn thúc đẩy hợp tác sâu rộng trên các lĩnh vực mới và tăng cường đối thoại với ASEAN.