World Cup 2022 chỉ còn hai tháng nữa sẽ khai cuộc, nhưng đến thời điểm này vẫn chưa đơn vị nào của Việt Nam mua được bản quyền truyền hình. Với mức giá 15 triệu USD (khoảng 350 tỉ đồng), đàm phán giữa bên bán và bên mua tạm thời đóng băng vì chưa tìm được tiếng nói chung.

Giá bản quyền truyền hình thể thao, đặc biệt là bóng đá, đã tăng chóng mặt trong hơn một thập kỷ qua tại Việt Nam.

Từ chỗ bản quyền được "cho không" hay phải trả với mức giá tượng trưng, giờ để có thể tham gia những gói bản quyền như World Cup, số tiền doanh nghiệp và nhà đài phải bỏ ra rất cao.

Đặc biệt trong bối cảnh kinh tế thế giới lao đao vì đại dịch hai năm qua, nhưng FIFA và các đối tác vẫn tăng tiền bản quyền đều như vắt tranh.

Những lần đầu World Cup có mặt tại VN, mức giá bản quyền truyền hình chỉ mang tính tượng trưng, không đáng là bao.

Phải đến World Cup 2006, bản quyền truyền hình mới là câu chuyện gây xôn xao dư luận. Thời điểm đó, Đài truyền hình Việt Nam (VTV) không phải đơn vị mua được bản quyền, mà là Tập đoàn FPT - mua lại từ Công ty Infront (Thụy Sĩ).

Sau đó, FPT đàm phán bán lại cho VTV và VTV đã phải mua lại với mức giá cao chưa từng thấy cho đến lúc bấy giờ là 2,1 triệu USD. World Cup 2010, Tập đoàn Dentsu (Nhật Bản) là đơn vị thay mặt FIFA phân phối bản quyền truyền hình tại VN.

Khi đó, VTV đã mua bản quyền với giá 2,7 triệu USD. Giá bản quyền truyền hình World Cup 2014 tiếp tục tăng lên hơn gấp đôi, thành 7 triệu USD, lần này VTV mua lại từ MP&Silva.

World Cup chỉ trở thành một sự kiện toàn cầu khi gắn với truyền hình. Ảnh: Fifa World Cup News

Câu chuyện về bản quyền truyền hình World Cup 2018 gây chú ý hơn hết khi sát ngày khai mạc vẫn không có đơn vị nào mua được.

Ngày 14-6-2018, trái bóng World Cup lăn trên các sân cỏ của nước Nga thì phải đến ngày 8-6, VTV mới chính thức công bố mua được bản quyền thông qua sự tài trợ của Vingroup.

Thời điểm đó, Vingroup đã tài trợ 5 triệu USD để VTV có đủ tiền mua bản quyền World Cup 2018 từ đối tác Infront Sports & Media.

Ngoài ra, tập đoàn Viettel được biết cũng đã chi một khoản không nhỏ để cùng VTV sở hữu gói bản quyền này. Sau đó, World Cup 2018 được phát sóng trên VTV và truyền hình Viettel.

World Cup 2022 sẽ diễn ra tại Qatar từ ngày 20-11 đến 18-12. Đến thời điểm này (ngày 19-9) vẫn chưa có đơn vị truyền hình, doanh nghiệp truyền thông hay viễn thông nào của VN mua được bản quyền truyền hình giải đấu.

Thời gian qua, đơn vị nắm bản quyền World Cup 2022 tại VN là Infront Sports & Media đã rao bán với mức giá lên tới 15 triệu USD (tương đương 350 tỉ đồng).

Trao đổi với Tuổi Trẻ Cuối Tuần, người trực tiếp tham gia đàm phán bản quyền World Cup 2022 tại VN của một doanh nghiệp truyền thông nói:

"Giá mà nhà cung cấp đưa ra với chúng tôi là 15 triệu USD và đến nay họ không có dấu hiệu giảm giá. Vì giá giữa người bán và người mua chưa tiến lại gần nhau nên tạm thời tiến trình đàm phán đang đóng băng.

Tôi được biết không chỉ chúng tôi mà không ít đơn vị khác của Việt Nam cũng đang trong quá trình đàm phán, nhưng chưa bên nào mua được. Thực sự mức giá 15 triệu USD là quá cao, nếu mua được thì việc kinh doanh để hòa vốn cũng là điều bất khả thi".

Khán giả ở các nước có đội tham dự World Cup tất nhiên là thị trường ưu tiên của FIFA. Ảnh: Trent Furniture

Trước đó vào năm 2016, Hiệp hội Truyền hình trả tiền VN (VNPayTV) đã đứng ra tập hợp 10 đơn vị có nhu cầu mua bản quyền Giải ngoại hạng Anh nhằm tránh phải mua giá cao, không bị đối tác nước ngoài nâng giá vô lý.

Năm đó, đối tác nước ngoài ra giá 80 triệu USD cho gói truyền hình 3 mùa Giải ngoại hạng Anh 2016-2019 tại Việt Nam.

Tổ đàm phán của VNPayTV khi đó tuyên bố chỉ mua với giá dưới 46 triệu USD. Dù vậy thương vụ này vẫn không đi đến đâu, các doanh nghiệp không thống nhất được với nhau, nên cuối cùng K+ tách ra và mua riêng bản quyền giải đấu.

Có vẻ từ đó, các đơn vị truyền hình, viễn thông, truyền thông tại Việt Nam đã kết luận rằng mô hình tập hợp các đơn vị để cùng mua bản quyền những sự kiện thể thao lớn trên lý thuyết thì hay, nhưng thực tế không khả thi.

Vì thế với bản quyền truyền hình World Cup 2022, mạnh ai nấy đàm phán và mua. Theo thông tin của chúng tôi, Tập đoàn Viettel và FPT vẫn là những đơn vị được đánh giá có tiềm lực nhất hiện nay và vẫn đang tích cực đàm phán.

Năm 2018, Chính phủ Thái Lan chỉ thị "phải mua bằng được" với chiến dịch đàm phán mua bản quyền truyền hình World Cup. Kết quả là dân Thái được xem một kỳ World Cup "miễn phí".

Nhưng đến thời điểm này, khi chỉ còn chưa đầy 2 tháng nữa là bóng sẽ lăn ở Qatar, chuyện đàm phán bản quyền truyền hình World Cup ở Thái Lan vẫn đang bế tắc tương tự như Việt Nam.

Chữ "miễn phí" ở trên trong ngoặc kép là vì thật ra làm gì có gì miễn phí. Có thể hiểu được cho sự trù trừ của các nhà đài ở Thái Lan hiện giờ.

4 năm trước, họ đã phải cắn răng mua bản quyền phát sóng với giá 44 triệu USD, để rồi năm nay, con số do Infront & Sports - công ty sở hữu bản quyền truyền hình World Cup 2022 của nhiều nước khu vực châu Á - đưa ra lên đến 50 triệu USD.

Đại dịch COVID-19 khiến kinh tế toàn cầu lao đao, nhưng FIFA và các đối tác vẫn mặc nhiên tăng giá bản quyền truyền hình, gây ra không ít bức xúc.

Gói thầu bản quyền truyền hình FIFA bán cho các công ty truyền thông đã được chốt từ vài năm trước. Việc thương lượng với từng quốc gia riêng lẻ sau đó là qua những công ty này. Infront & Sports hiện sở hữu bản quyền phát sóng với 26 quốc gia khu vực châu Á.

Nhưng phiên chợ càng về cuối, không khác gì cảnh chợ hoa đêm 30 Tết, chính những công ty này càng như ngồi trên đống lửa.

Tuyển Ý bị loại đã làm đảo lộn các kế hoạch bản quyền truyền hình ở quốc gia này vào năm 2018. Ảnh: si.com

Một ví dụ rất điển hình cho thấy mức độ kịch tính trong thương thảo bản quyền truyền hình World Cup là năm 2017, khi Công ty MP&Silva mãi không đạt được thỏa thuận với các đài truyền hình Ý.

Hai bên giằng co đến tận sau khi vòng loại khu vực châu Âu kết thúc, tuyển Ý bị loại, và MP&Silva lãnh đủ.

Không giống các nước không có đội tuyển dự World Cup, bản quyền truyền hình ở các cường quốc bóng đá như Ý thường được chốt sớm, với giá rất cao.

Việc tuyển Ý vắng mặt ở World Cup 2018 dễ hiểu khiến dân Ý không còn mặn mà, MP&Silva buộc phải hạ giá.

Kết quả là đài Ý Mediaset mua được bản quyền World Cup 2018 "đại hạ giá" - chỉ 93 triệu USD, bằng khoảng một nửa so với 4 năm trước.

Rút kinh nghiệm từ phiên chợ chiều World Cup 2018, đến kỳ World Cup lần này, MP&Silva đã sớm chốt hợp đồng với Đài Rai của Ý từ tận tháng 4-2021.

Mức giá không được tiết lộ, nhưng hẳn cao hơn nhiều so với mức 93 triệu USD 4 năm trước, dù có lẽ chưa tới mức 300 triệu USD như MP&Silva đòi.

Chỉ có điều, nếu kỳ World Cup trước, Mediaset mua được hàng đại hạ giá vì Ý bị loại thì kỳ này, Rai lại lãnh đủ cũng vì Ý đã… bị loại.

Giá bản quyền ngày một tăng, trong khi khả năng có lợi nhuận ngày càng khó, phát sóng World Cup dần trở thành gánh nặng với các nhà đài, đặc biệt là ở các nước khu vực Đông Nam Á. 4 năm trước, nhiều quốc gia như Thái Lan đã phải nhờ đến sự chung tay của doanh nghiệp tư nhân.

Phải đến cuối tháng 4-2018, tức chỉ còn hơn một tháng là World Cup khởi tranh, Thái Lan mới chính thức sở hữu bản quyền phát sóng. Đơn vị mua được là Đài True Vision, với mức giá sau cùng 44 triệu USD.

Phần lớn khoản tiền này do nhóm 9 doanh nghiệp đóng góp, gồm các tập đoàn lớn của Thái Lan như King Power hay CP. Dân Thái nhờ thế được xem World Cup 2018 miễn phí.

Đổi lại, các doanh nghiệp góp tiền có quyền lợi quảng cáo trên truyền hình. Nhưng lợi ích không dừng ở sự trao đổi đó. Chính phủ Thái Lan cho rằng phát sóng World Cup sẽ tạo ra cú hích về thương mại cho đất nước trong suốt 1 tháng diễn ra giải.

Dân Thái Lan được xem World Cup 2018 miễn phí. Ảnh: Coconuts

Theo ước tính của Đại học Phòng Thương mại Thái Lan (UTCC), World Cup trên truyền hình tạo ra dòng tiền khoảng 20 tỉ baht (550 triệu USD) cho nền kinh tế bởi các khoản chi tiêu liên quan đến đồ điện tử, máy móc, Internet, tiệc tùng…

Một quốc gia xem trọng du lịch như Thái Lan càng có động cơ để người người nhà nhà được xem World Cup.

Wirawit Jaroencher, biên tập viên kênh Thairath TV, chia sẻ với Tuổi Trẻ Cuối Tuần:

"Hiện chưa có thông tin rõ ràng nào về bản quyền World Cup ở Thái Lan. Nhưng tôi sẽ không ngạc nhiên nếu các doanh nghiệp xuất hiện vào phút chót. Ở Thái Lan, các doanh nghiệp đã quen với đầu tư cho thể thao. Bằng cách này hay cách khác, họ đều sẽ thu được lợi ích. Đây là chính sách đã có từ nhiều năm qua".

Tương tự, Malaysia trong 2 kỳ World Cup gần nhất đã nhờ đến sự giúp đỡ của các doanh nghiệp. Năm 2018, Đài truyền hình quốc gia Malaysia (RTM) sở hữu bản quyền phát sóng World Cup với giá 13,5 triệu USD (chỉ bao gồm 41/64 trận). Số tiền này ban đầu được Chính phủ Malaysia duyệt chi, nhưng sau đó đã thu lại phần lớn nhờ bán quảng cáo và các nhà tài trợ.

Kết quả là người dân Malaysia được xem World Cup miễn phí.

Đến năm nay, Malaysia tiếp tục thực thi chính sách cũ. Họ vẫn mua bản quyền phát sóng 41 trận ở World Cup 2022 với mức giá chỉ 10 triệu USD, các trận đấu này sẽ được phát miễn phí trên các kênh truyền hình TV2, TV Okey, Sukan RTM.

Bộ trưởng Bộ Truyền thông và đa phương tiện Malaysia Annuar Musa cho biết để có được mức giá phải chăng, Đài RTM đã liên tục đấu thầu từ nhiều năm qua. So với các nước trong khu vực, Malaysia chốt bản quyền phát sóng khá sớm, và sau đó mới triển khai việc kêu gọi nhà tài trợ, bán quảng cáo.

Trong một bar bóng đá ở Singapore. Ảnh: LocalSmart

Trong khi đó, người dân Singapore không được xem World Cup miễn phí như ở nước láng giềng, một vấn đề bức xúc với CĐV bóng đá đảo quốc sư tử nhiều năm qua.

World Cup 2018, Singapore phải trả đến 25 triệu USD để sở hữu bản quyền phát sóng, mức giá bị xem là quá cao nếu so với Malaysia, do dân số Singapore chỉ bằng 1/5.

Ba công ty truyền hình Singtel, StarHub và Mediacorp của Singapore khi đó đã lần đầu tiên trong lịch sử chung tay mua gói bản quyền, rồi bán lại cho khán giả trong nước.

Để coi đầy đủ các trận ở World Cup 2018, người tiêu dùng Singapore phải bỏ ra số tiền tương đương 80 USD. Dù vậy, Mediacorp cũng phát sóng miễn phí 9 trận, bao gồm trận chung kết.

Singapore lại áp dụng chiến thuật tương tự cho kỳ World Cup năm nay, khi 3 nhà đài Singtel, StarHub và Mediacorp chung tay đàm phán. Năm 2006, giá bản quyền phát sóng World Cup ở Singapore chỉ là 6,3 triệu USD. Đến năm 2010, StarHub và Singtel cạnh tranh đấu thầu quyết liệt, dẫn đến mức giá bị đội lên đến 21 triệu USD.

Sang năm 2014, 2 nhà đài này ban đầu dự định sẽ chung tay mua bản quyền, nhưng rồi Singtel lại tách riêng và mua bản quyền với mức giá 25 triệu USD, dẫn đến những chỉ trích dữ dội từ StarHub.

Sau nhiều tranh cãi, cuối cùng các nhà đài lớn của Singapore đã thống nhất "cùng tiến cùng thoái". Chiến lược này đang cho thấy hiệu quả, ít ra là vào 4 năm trước, khi họ giữ được mức giá của năm 2018 bằng với năm 2014.

Brunei, Campuchia, Indonesia, Malaysia, Myanmar, Philippines và Timor Leste là những quốc gia Đông Nam Á đã có bản quyền phát sóng World Cup 2022, và đa số đã chốt từ kỳ World Cup 2018. Hầu hết các quốc gia không công khai mức giá.