Ông Volodymyr Zelensky trong lễ tuyên thệ nhậm chức tổng thống ở Kiev ngày 20-5 - Ảnh: Reuters

"Đất nước châu Âu của chúng ta bắt đầu với mỗi chúng ta. Chúng ta đã chọn con đường đến châu Âu, song châu Âu đâu có ở đâu đó ngoài kia. Châu Âu ở ngay đây này (trong đầu chúng ta)" - tân Volodymyr Zelensky quả quyết như thế trong diễn văn nhậm chức hôm 20-5.

Khi khẳng định Ukraine là một quốc gia châu Âu "tự trong đầu", ông Zelensky đã nêu lên một thực tế địa lý tự nhiên và nhân văn hết sức tự nhiên: Ukraine không nằm trong châu Âu chứ còn có thể nằm ở đâu và dân Ukraine không là dân châu Âu chứ là dân gì khác?

Thế nhưng, chưa chắc chân lý hết sức tự nhiên đó lại được tất cả mọi người chia sẻ.

Di sản của cựu tổng thống Poroshenko

Bên cạnh chọn lựa "là châu Âu", còn có một khả năng khác song do người khác chọn lựa. Hôm 26-3, trả lời câu hỏi bao giờ hàn gắn với Ukraine, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã thẳng thắn phát biểu: "Người Nga và người Ukraine chưa từng gây gổ nhau.

Tôi mạnh mẽ tin rằng người dân hai nước hiện đâu có xung đột với nhau. Chúng ta chỉ có những dị biệt với những nhà cầm quyền đương nhiệm ở Ukraine. Thời gian hàn gắn mọi thứ. Tôi tin rằng những gốc rễ sâu xa của lịch sử, văn hóa, tôn giáo chung của chúng ta sẽ vượt quá lớp vỏ khô bên ngoài".

Những nhà cầm quyền ở Ukraine mà ông Putin nói đến đó chính là cựu tổng thống Petro Poroshenko, mà con đường dẫn đến sự "lên ngôi" của ông này có phần được san ủi bởi trợ lý ngoại trưởng Mỹ Victoria Nuland vào thời điểm cuối năm 2013, đầu 2014.

Cú điện thoại hôm 28-1-2014 giữa bà này với đại sứ Mỹ tại Ukraine lúc đó là ông Geoffrey Pyatt bị "tung hê" vài ngày sau đó (4-2-2014) đã cho thấy "ai là ai?" trong vụ lật đổ tổng thống thân Nga Viktor Yanukovych, và sau đó "ai là ai?" trong chính quyền kế nhiệm (cựu tổng thống Poroshenko).

Ông Putin lẳng lặng không can thiệp, để yên cho phe cách mạng lật đổ ông Viktor Yanukovych hôm 22-2-2014, kẻo mang tiếng là can thiệp vào ý nguyện dân chủ của người Ukraine. Đợi đâu đó xong xuôi, năm ngày sau cờ Nga được một nhóm người "lạ" vũ trang hạng nặng treo lên ở trụ sở Quốc hội Crimea.

Thủ tướng Crimea Anatolii Mohyliov bị thay thế bởi tân Thủ tướng Sergey Aksyonov. Hai ngày sau, ông này chính thức kêu gọi Nga "trợ giúp để đảm bảo hòa bình và yên ổn". 14 ngày sau, trưng cầu ý dân: Crimea thuộc Nga. Ngay hôm sau, 18-3-2014, ký kết hiệp ước sáp nhập Cộng hòa Crimea vào Nga.

Sau đó, chiến sự bùng nổ ở miền đông Ukraine và kéo dài tới ngày nay, bất chấp bao đàm phán và thỏa thuận Minsk mang chữ ký của ba thế lực châu Âu là Nga, Pháp và Đức cùng "khổ chủ" Ukraine, với tên gọi mỹ miều "thể thức Normandie".

Tháng 11 năm ngoái nổ ra vụ ba tàu hải quân Ukraine cùng với 24 thủy thủ bị phía Nga bắt giữ ở eo biển Kerch trong lúc ông Poroshenko sửa soạn ra tái tranh cử. Rốt cuộc, ông này mất cả ba tàu hải quân cùng hai chục thủy thủ và cả ghế tổng thống, để lại hậu họa cho người kế nhiệm Zelensky.

Nhờ ai trên cõi đời này?

6 ngày trước lễ nhậm chức của ông Zelensky, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo bay sang Sochi (Nga) gặp Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov bàn về đủ chuyện, trong đó có vấn đề Ukraine. Ông Pompeo đưa ra đề xuất Nga "làm việc" với tân tổng thống Ukraine để xây dựng hòa bình và thả các thủy thủ Ukraine ra.

Có lý do để ông Pompeo ngỏ lời cho ông Zelensky. Đầu tiên là việc ông Putin đã không điện mừng ông Zelensky đắc cử. Thay vào đó, ông Putin nay cấp hộ chiếu Nga cho dân miền đông Ukraine nào cần.

Vụ thứ nhất, không điện mừng ông Zelensky, đầy tính biểu tượng: coi như ông này "không có". Chẳng có gì khó hiểu. "Bàn cờ" Ukraine nay coi như đang "tàn" khi mà bán đảo Crimea nay đã "ván đóng thuyền" cùng với cây cầu dài 18.100m khánh thành tháng 5 năm ngoái, khóa chặt eo biển Kerch, bất luận Ukraine trên lý thuyết vẫn làm chủ phần phía tây eo biển này.

Kế đến, vụ cấp hộ chiếu Nga cho dân miền đông càng cho thấy chủ quyền của Ukraine nay bằng không.

Ngoài ra, ngày 20-5, ông Zelensky chính thức lên tiếng kêu gọi Washington hỗ trợ Kiev và tăng cường các biện pháp trừng phạt Nga. Chỉ một ngày sau đó, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov lập tức phản pháo cho rằng lời kêu gọi của ông Zelensky sẽ không giúp Ukraine giải quyết được cuộc xung đột ly khai ở miền đông Ukraine.

Cách tiếp cận vấn đề Ukraine của chính quyền Trump, như có thể thấy qua việc ngoại trưởng Mỹ vận động (năn nỉ) Nga "làm việc" với tân tổng thống Ukraine, nhất quán với chủ trương thôi dính dáng với EU, NATO của ông Trump.

Trong bối cảnh đó, Pháp và Đức hiện ra như những "bờ vai" có thể. Cũng đúng thôi: Đức và Pháp cùng với Nga là ba "ông lớn" của thể thức Normandie. Ngay trước vòng hai bầu cử, hôm 12-4 ông Zelensky đã bay sang Paris gặp Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và sang Berlin gặp nữ Thủ tướng Angela Merkel. Bầu cử ở Ukraine vừa xong, ông Macron đã gọi điện chúc mừng ông Zelensky.

Thế nhưng, ông Macron hay bà Merkel có thể làm gì cho Ukraine nếu như không phải là tiếp tục "thuyết phục" ông Putin?

Mới hôm 21-5, bản thông báo về cuộc điện đàm tay ba Macron, Merkel, Putin cho biết: "Các lãnh đạo (NV - bà Merkel và ông Macron) nhấn mạnh rằng đã đến lúc đưa ra những chọn lựa nhằm kết thúc cuộc xung đột ở miền đông Ukraine, vốn đang đè nặng lên quan hệ giữa Nga và EU, bày tỏ mong muốn Nga có hành động cần thiết nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho đối thoại, đồng thời nhắc nhở nhau sẵn sàng thực hiện các nỗ lực cần thiết để khởi động quá trình thực thi thỏa thuận Minsk trong khuôn khổ Normandie".

Nôm na mà nói, chưa thực thi gì thỏa thuận Minsk, phiền ngài Putin nhúc nhích giùm cái.

TTO - Diễn viên hài Volodymyr Zelenskiy đã có buổi tuyên thệ nhậm chức Tổng thống Ukraine đầy vui nhộn và thân thiện với đám đông ủng hộ.