Con chù ụ sau khi chế biến - Ảnh: TIẾN TRÌNH

Có những buổi chiều Sài Gòn chớm vào mùa mưa, ông già Nam Bộ Trần Bảo Định ngồi ở lề đường Hoàng Sa nhớ về con chù ụ một thời gắn bó với ông và biết bao đồng đội...

Có mấy đứa ngạc nhiên thốt lên: Ủa, tưởng chù ụ là cái mặt kiểu như mặt ông Ba trong buổi chiều Sài Gòn mưa rớt hột buồn hiu vầy nè chớ té ra chù ụ còn là tên của con vật thiệt hả? Ông già Nam Bộ cười hì hì, nói tụi mày ở xứ khác, sanh sau đẻ muộn biết gì, để tao kể chuyện con chù ụ cho nghe.

Vì sao con chù ụ không sống ở chỗ khác thì ông Định cũng chịu, nhưng theo ông, có lẽ những lón nước phù sa từ sông Cổ Chiên đổ ra biển hợp với thủy triều làm thành một vùng nước lợ thích hợp với con chù ụ.

Con chù ụ có mặt quanh năm, không phân biệt mùa nào. Chỉ những ai quen phong thổ sẽ biết khoảng giữa tháng 2 đến tháng 3 là thời gian chù ụ lột vỏ. Lúc này con chù ụ có nhiều chất béo và sung mãn nhất.

Nó lột vỏ để tạo ra sức sống mới và truyền giống giao phối. Có lẽ vì vậy mà người ta cố tình truy bắt con chù ụ vào thời gian này. Chù ụ có nét riêng là đào hang ở nơi nước xâm xấp.

Con chù ụ sống - Ảnh: TIẾN TRÌNH

"Tôi từng theo dõi những con chù ụ đực, nó có thể đứng im lìm hàng giờ trước cửa hang của chính mình, dáng vẻ như một thiền sư đang "thủy quán" (quán chiếu trong nước).

Nhưng chính cái im lìm đó mang thông điệp, chẳng rõ bằng cách nào đó truyền tin đến bạn tình: con chù ụ cái nương theo dòng nước đến tìm con chù ụ đực đang "thiền" trước cửa hang. Và cuộc giao phối diễn ra".

Đến gần đây thì chù ụ đang bị truy sát vì trở thành món đặc sản. Người bản địa chỉ còn biết đưa ra lời khuyên: nên ăn con chù ụ lớn hơn 100gr để giữ lại chù ụ con bảo tồn nòi giống.

Theo ông Ba Định, chù ụ còn là con vật có khả năng giữ đất rìa ven biển: nó đào hang đùn đất giữ rừng ngập mặn. Con chù ụ cũng như cây mắm trắng đứng đầu sóng ngọn gió giữ đất cho con người.

Con chù ụ khi bị đào hang bắt đi, ít lâu sau lại có con chù ụ nhỏ khác đến, nó sửa sang lại cái hang cũ cho đàng hoàng và vào ở.

Con chù ụ sau khi chế biến - Ảnh: TIẾN TRÌNH

Thịt chù ụ ngon nhất là lúc nó chuẩn bị lột vỏ. Trong các món, chù ụ làm món nướng là tiện nhất. Ăn chù ụ không cần gia vị, nướng lên chấm muối tiêu chanh hoặc chanh ớt đều ngon.

Món chù ụ quan trọng nhất là mùi: đậm vị, mằn mặn. Yếm chù ụ là một ngụm nước ngọt. Chù ụ cũng có thể làm món rang me, ăn cả vỏ giòn thịt ngon hơn cua, hoặc xay ra dồn vào khổ qua, hay nấu cháo chù ụ ăn tăng cường sinh lực, đặc biệt có người mách món cháo này chống được chứng lãnh cảm cho nữ.

"Nhưng theo tôi, món chù ụ nướng là ngon nhất. Mùi chù ụ nướng thật đặc trưng, những ai từng nếm qua món này nơi vùng Ba Động, bất chợt gặp lại mùi hương chù ụ nướng đều nhớ về một vùng quê nơi có dòng Cổ Chiên đổ ra biển...

Còn tôi, trong mùi chù ụ nướng tôi còn nhận ra một góc quê hương mình từng gắn bó từ thuở thanh niên, lúc chiến tranh mù trời và con người nhiều khi sống sát với thiên nhiên đến mực thuộc từng tánh nết những sinh vật xung quanh".

Giả cầy: Món ngon ngại gì tốn kém

TTO - Trời đất xứ Bắc chớm sang đông, gạo mới thơm mùi nhựa, gió heo may se se lạnh thúc giục ông Thần khẩu nghĩ đến những món ngon cổ truyền dân tộc.