Tổng thống Mỹ Joe Biden phát biểu trong hội nghị trực tuyến với các lãnh đạo ASEAN vào hôm 26-10. Đây là lần đầu tiên sau bốn năm, một tổng thống Mỹ tham dự Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - ASEAN - Ảnh: Reuters

Chuỗi hội nghị diễn ra trong bối cảnh tình hình Biển Đông diễn biến phức tạp, Trung Quốc tiếp tục gia tăng sức ép đối với Đài Loan cũng như thường xuyên tập trận ở khu vực Biển Đông và gửi tàu hải dương thám hiểm địa chất xuống khu vực này. Không hề nao núng, Mỹ và các quốc gia đồng minh cũng liên tục tập trận hải quân ở khu vực Biển Đông.

Có nhiều tiến bộ

Nếu chúng ta so sánh với Hội nghị cấp cao ASEAN cách đây 2 năm, khi Thái Lan làm chủ tịch luân phiên, năm nay tuyên bố chung của hội nghị lần này liên quan đến vấn đề Biển Đông có nhiều tiến bộ quan trọng hơn.

Trong Tuyên bố Chủ tịch ASEAN năm 2019, cụm từ "các sự cố nghiêm trọng gần đây" ở khu vực Biển Đông đã không được đưa vào, do bị Campuchia phản đối. Năm nay, vấn đề Biển Đông chiếm nhiều "diện tích" trong các thảo luận cũng như các tuyên bố.

Tuyên bố Chủ tịch ASEAN của hội nghị cấp cao lần 38 và 39 (dài 27 trang) dành nguyên cả trang 25 để nói về Biển Đông. Mặc dù không có ý mới trong thông cáo năm nay, ASEAN đã mạnh dạn thể hiện sự lo ngại về những hoạt động gây mất ổn định ở khu vực Biển Đông, như "các hoạt động cải tạo đất, sự cố nghiêm trọng trong khu vực, bao gồm cả thiệt hại đối với môi trường biển"; đề cao luật pháp quốc tế khi cụm từ Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS 1982) được nhắc lại tới 4 lần chỉ trong trang này trong tổng số 7 lần trong toàn bộ tuyên bố.

Ngoài ra, bản thông cáo đề cập đến nhiều vấn đề liên quan đến hợp tác hàng hải bao gồm tài nguyên biển, đánh bắt cá, du lịch và cũng đặc biệt nhấn mạnh các vấn đề hợp tác cần phải tuân theo luật pháp quốc tế UNCLOS, Tuyên bố các quốc gia Đông Á về tăng cường hợp tác hàng hải khu vực năm 2015 và Chương trình hành động Manila.

Điều này có nghĩa các hành động đơn phương về khai thác tài nguyên biển của Trung Quốc ở Biển Đông, hay các hành vi cấm đánh bắt cá cũng như các hợp tác song phương ở khu vực Biển Đông giữa Trung Quốc và các quốc gia riêng rẽ trong khối ASEAN cũng cần phải dựa trên UNCLOS và trên vai trò trung tâm của ASEAN.

Luật pháp quốc tế là nền tảng

Các tuyên bố của ASEAN với các quốc gia đối tác khác cũng thể hiện một quan điểm chung của ASEAN về Biển Đông. Luật pháp quốc tế phải là nền tảng xương sống cho các hợp tác trong tương lai ở khu vực. 

Tuyên bố chung ASEAN - Nhật Bản ngày 27-10 dài 5 trang cũng dành 2 đoạn để nói về Biển Đông, trong đó 2 bên bày tỏ sự ủng hộ đối với UNCLOS và thể hiện sự lo ngại đối với các hành vi gây nguy hại tới tình hình an ninh ở Biển Đông và làm xói mòn lòng tin. 

ASEAN và Nhật Bản đều mong muốn Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) tuân theo UNCLOS sẽ nhanh chóng được ký kết.

Trong bản tuyên bố chung ASEAN - Ấn Độ vào ngày 28-10, 2 bên đều nhấn mạnh luật pháp quốc tế là chìa khóa cho ổn định ở khu vực Biển Đông và "khẳng định sự cần thiết phải theo đuổi giải quyết hòa bình các tranh chấp phù hợp với các nguyên tắc được công nhận rộng rãi của luật pháp quốc tế, bao gồm cả UNCLOS 1982".

Mặc dù trong bản tuyên bố chung ASEAN - Trung Quốc dài gần 8 trang cũng đề cập đến vấn đề Biển Đông, nhưng diễn ngôn của thông cáo chỉ ghi nhận rằng 2 bên "đã thảo luận về tình hình ở Biển Đông và lưu ý rằng một số nhà lãnh đạo đã nêu các vấn đề liên quan đến một số hoạt động và sự cố nghiêm trọng trong khu vực". Thông cáo tránh đề cập đến quan điểm của các bên về các hoạt động hay sự cố nghiêm trọng trong khu vực.

Do đó, vấn đề Biển Đông vẫn được coi là một vấn đề khó có nhiều tiến bộ trong hợp tác giữa ASEAN - Trung Quốc trong thời gian tới khi ngôn ngữ trong thông cáo vẫn còn né tránh "các vấn đề cốt lõi".

Hội nghị cấp cao ASEAN và các đối tác: ASEAN củng cố vai trò trung tâm

TTO - Chuỗi hội nghị cấp cao ASEAN và các đối tác năm 2021 đã khép lại vào chiều 28-10 khi Thủ tướng Campuchia Hun Sen giơ cao búa gỗ trong lễ bế mạc, tượng trưng cho việc tiếp nhận chức chủ tịch luân phiên ASEAN 2022.