Chỉ trong vòng hai tuần, hơn 3.000 người đã thiệt mạng tại miền đông Cộng hòa dân chủ (CHDC) Congo - quốc gia Trung Phi với hơn 100 triệu dân sinh sống - khi các nhóm phiến quân lao vào cuộc chiến khốc liệt nhằm giành quyền kiểm soát các mỏ coltan, loại khoáng sản thiết yếu để sản xuất smartphone (điện thoại thông minh) và thiết bị điện tử.

Đây là một trong những đợt bùng phát bạo lực tồi tệ nhất trong nhiều năm ở CHDC Congo, tiếp tục đẩy khu vực này vào vòng xoáy xung đột kéo dài, Đài CNN ngày 12-2 đưa tin.

Khi khoáng sản là nguồn cơn xung đột

Cuộc xung đột mới nhất diễn ra sau khi liên minh phiến quân Alliance Fleuve Congo (AFC), trong đó nhóm M23 đóng vai trò chủ chốt, chiếm được thị trấn Nyabibwe - một trung tâm khai thác coltan quan trọng ở miền đông đất nước.

Trước đó vào năm 2023, nhóm phiến quân này cũng đã chiếm được Rubaya - nơi chứa trữ lượng coltan lớn bậc nhất thế giới.

CHDC Congo sở hữu trữ lượng khoáng sản khổng lồ, bao gồm cobalt, coltan và vàng - những nguyên liệu thiết yếu để sản xuất pin và linh kiện điện tử. Thế nhưng thay vì mang lại sự thịnh vượng, nguồn tài nguyên này lại trở thành nguyên nhân của những cuộc chiến triền miên.

Theo Ngân hàng Thế giới, hầu hết người dân ở quốc gia này không được hưởng lợi từ sự giàu có trên, khi CHDC Congo thuộc nhóm năm quốc gia nghèo nhất thế giới.

Các nhóm phiến quân và cả chính phủ đều tìm cách khai thác và kiểm soát nguồn lợi từ khoáng sản, trong khi người dân địa phương phải sống trong cảnh bạo lực, nghèo đói. Các mỏ coltan ở quốc gia Trung Phi này cũng trở thành mục tiêu tranh giành khốc liệt giữa các nhóm vũ trang.

Sự kiểm soát các mỏ này không chỉ giúp phiến quân duy trì tài chính mà còn tạo ra đòn bẩy quyền lực, khi các nhóm vũ trang tận dụng nguồn thu từ khai thác khoáng sản để mua vũ khí, mở rộng ảnh hưởng và duy trì sự hiện diện trong khu vực.

"Không phải ngẫu nhiên mà các khu vực bị phiến quân kiểm soát đều là những khu vực khai thác mỏ. Để tiến hành chiến tranh cần có tiền. Vì vậy, việc tiếp cận các mỏ khai thác giúp tài trợ cho cuộc chiến", ông Jean Pierre Okenda, một nhà phân tích chuyên về quản trị ngành khai khoáng, chia sẻ với CNN.

Theo Liên hợp quốc, chỉ riêng một mỏ coltan lớn do M23 kiểm soát đã có thể mang về cho phiến quân này 300.000 USD mỗi tháng - nguồn tài chính giúp lực lượng này tiếp tục mở rộng địa bàn và mua sắm vũ khí.

Hệ thống khai thác khoáng sản đầy hỗn loạn này đã khiến tình hình nhân đạo tại CHDC Congo trở nên tồi tệ hơn bao giờ hết.

Giải pháp nào cho khoáng sản "sạch"?

Nhiều chuyên gia cho rằng nhu cầu toàn cầu đối với coltan và cobalt đang góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng xung đột ở CHDC Congo.

Dù các tập đoàn công nghệ như Apple, Microsoft đã tuyên bố cam kết sẽ chỉ tìm nguồn cung ứng khoáng sản có trách nhiệm, nhưng nhiều báo cáo vẫn cho thấy coltan khai thác từ những vùng xung đột ở CHDC Congo bị buôn lậu sang các nước lân cận như Rwanda, Uganda, trước khi được xuất khẩu ra thị trường thế giới.

Trước thực trạng này, vào tháng 12 năm ngoái, chính phủ nước này đã kiện các công ty con của Apple tại Pháp và Bỉ, cáo buộc công ty này sử dụng khoáng sản có nguồn gốc từ các cuộc xung đột.

Apple đã phủ nhận cáo buộc và tuyên bố không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy chuỗi cung ứng của họ liên quan đến các nhóm phiến quân.

Trong khi cộng đồng quốc tế tìm cách gây áp lực để chấm dứt bạo lực, các chuyên gia nhận định rằng giải pháp dài hạn vẫn phải đến từ chính nội bộ CHDC Congo. Cải cách quản trị, đầu tư vào quân đội và đảm bảo phân bổ tài nguyên công bằng là những điều kiện tiên quyết để mang lại hòa bình cho đất nước.

Nếu không, vòng xoáy xung đột xoay quanh tài nguyên khoáng sản sẽ còn tiếp diễn, và những chiếc điện thoại thông minh trên tay người tiêu dùng toàn cầu sẽ tiếp tục gắn liền với máu và nước mắt của người dân quốc gia Trung Phi này.

Người biểu tình tức giận vì xung đột ở Congo, tấn công đại sứ quán Pháp, Mỹ, Rwanda

Người biểu tình ở Congo đã nhắm vào đại sứ quán các nước mà họ cho là có liên quan đến việc Rwanda hậu thuẫn nhóm phiến quân M23.